Την ονομασία του το Ξυλόκαστρο την πήρε από έναν ξύλινο στρατώνα που βρισκόταν στη δυτική πλευρά του λόφου «Κατή τον Πεύκο», πάνω από τη σημερινή πόλη, κοντά στον ποταμό Σύθα, που λειτουργούσε σαν παρατηρητήριο. Η τοποθεσία ήταν άριστη. Από εκεί η φρουρά είχε οπτική επαφή με τα κάστρα του Ζεμενού και της Πελλήνης, μπορούσε να ελέγχει κάθε κίνηση στον Κορινθιακό κόλπο, να εποπτεύει το λιμάνι των Αριστοναυτών και να ενημερώνει με σήματα καπνού την διοίκηση των παραπάνω κάστρων. Οι ντόπιοι, στον ξύλινο αυτό στρατώνα – παρατηρητήριο, έδωσαν την ονομασία «Ξύλινο κάστρο», και όλη η γύρω περιοχή με τους λίγους συνοικισμούς (Υψηλά Αλώνια – Μερτικέϊκα – Γεωργαντέϊκα – Ρίζα), ονομάστηκε Ξυλόκαστρο.

Τον 18ο αιώνα το Ξυλόκαστρο, ο Οξώκαμπος, όπως λεγόταν τότε, είχε λίγα σπίτια που χρησίμευαν περισσότερο ως αποθήκες προϊόντων και ανήκαν σε Τρικαλίτες. Η περιοχή ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος σκεπασμένη με πυκνό δάσος από πεύκα και σχίνα, Ο σημερινός Πευκιάς του Ξυλοκάστρου είναι λείψανο του δάσους εκείνου. Όλα τα άλλα μέρη αποψιλώθηκαν και καλλιεργήθηκαν γιατί η γη ήταν καλή. Ο Πευκιάς έμεινε δάσος γιατί ήταν στην ακρογιαλιά και το έδαφος είναι αμμώδες.

Ο πλούτος της κωμοπόλεως ήταν η σταφίδα. Το Ξυλόκαστρο παρήγε τότε 1.300.000 ενετικά λίτρα σταφίδα και είσπραττε περίπου 500.000 δραχμές το χρόνο. Στην παραλία ήταν οι αποθήκες σταφίδας την οποία έστελναν στην Πάτρα για εξαγωγή με πλοιάρια, διότι ο σιδηρόδρομος (ΣΠΑΠ) δεν διέθετε επαρκή βαγόνια. Μια ιστορία του Ξυλοκάστρου στο 19° αιώνα είναι ταυτόχρονα και μια ιστορία της σταφίδας. Αυτή – η «μαυρομάτα βασίλισσα»- καθορίζει τις σχέσεις του Ξυλοκάστρου με τον «έξω κόσμο», αυτή και τις σχέσεις με τον «εντός κόσμο» που δεν είναι άλλος από τον κόσμο της υπαίθρου, των χωριών της περιοχής μας. Οι καλλιεργητές αυτοί θα επικαλούνται πάντοτε το φλογερό ήλιο που «θα ψήσει τη σταφίδα / τη μόνη ελπίδα / κρατώντας στο ένα χέρι το κοφτερό μαχαίρι / να σφάξει τη βροχή». Οι αγγλικές αγορές είναι ο κύριος τόπος προορισμού της Ξυλοκαστρινής σταφίδας.

Τρίκαλα

Άνω Συνοικία Τρικάλων

Τα Άνω Τρίκαλα είναι χτισμένα σε υψόμετρο 1100 μέτρων στις πλαγιές του Όρους Κυλλήνη, μέσα σε ελατοδάσος. Αποτελούν το ορεινότερο από τα τρία χωριά που απαρτίζουν τα Τρίκαλα. Ο Πληθυσμός τους σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 173 κάτοικοι.

Μέση Συνοικία Τρικάλων

Η Μέση Συνοικία Τρικάλων είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1050 μέτρων στις πλαγιές του Όρους Κυλλήνη. Ο Πληθυσμός της σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 214 κάτοικοι. Βρίσκεται και αυτή μέσα σε πυκνό ελατοδάσος.

Κάτω Συνοικία Τρικάλων

Η Κάτω Συνοικία Τρικάλων είναι χτισμένη σε υψόμετρο 900 μέτρων στις πλαγιές του Όρους Κυλλήνη. Η Κάτω Συνοικία έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό από τα τρία χωριά ο οποίος σύμφωνα με την απογραφή του 2001 είναι 329 κάτοικοι.

Γελινιάτικα

Το χωριό κατοικήθηκε λίγα χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821, από σκηνίτες Γελινιάτες που κατέβαιναν με τα κοπάδια τους για να ξεχειμωνιάσουν ή για να βρουν εργασία στα τσιφλίκια των Τούρκων και των κοτζαμπάσηδων. 
Αργότερα, το χωριό χρησίμευε για χειμερινή διαμονή των κατοίκων της κοινότητας Σπαρτινέϊκων και λίγων κατοίκων των Λαγκαδαίϊκων. Σήμερα όλοι οι κάτοικοι είναι μόνιμοι και λίγοι ανεβαίνουν το καλοκαίρι στα Σπαρτινέϊκα.

Τα Γελινιάτικα είναι χτισμένα πάνω από τη Συκιά σ’ ένα γραφικό υψίπεδο. Η θέα προς τη θάλασσα είναι μαγευτική. Το πράσινο κυριαρχεί και τα περιβόλια την άνοιξη μοσχοβολούν. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια των εσπεριδοειδών.

Μόλις πρωτομπαίνουμε στο χωριό συναντάμε τον ενοριακό ναό του αγίου Νικολάου που χτίστηκε το 1960. Στη θέση του υπήρχε παλαιότερος μονοθάλαμος ναός του αγίου Νικολάου χτισμένος γύρω στα 1870. Ο νέος ναός είναι χτισμένος σε μια γραφική τοποθεσία με θέα τη θάλασσα και τις βουνοκορφές της Ρούμελης.

Το πρώτο δημοτικό σχολείο λειτούργησε το 1845-1855 σε διάφορα σπίτια του χωριού. Το 1900 χτίστηκε το πρώτο διδακτήριο που όμως κατεδαφίστηκε το 1935. Το σημερινό διθέσιο διδακτήριο θεμελιώθηκε το 1932 με τη βοήθεια του τότε υπουργού της Παιδείας Π. Πετρίδη και αποπερατώθηκε το Νοέμβριο του 1935, όταν ήταν πρωθυπουργός ο Παναγής Τσαλδάρης.

Δερβένι

Το Δερβένι , που είναι και η έδρα του Δήμου, βρίσκεται στην παραλιακή ζώνη και απέχει 56 χιλιόμετρα από την Κόρινθο και 74 από την Πάτρα. 
Είναι κωμόπολη που ιδρύθηκε το 1840 κ.ε. από ανήσυχους Ζαχολίτες, οι οποίοι ευθύς μετά την εθνεγερσία και την ομαλοποίηση του εθνικού βίου κατέβηκαν στα παράλια ζητώντας προσφορότερους τρόπους ζωής.

Το όνομά της η κωμόπολη το πήρε από τη στενότητα της θέσεως ανάμεσα στο βουνό και την παραλία. Η λέξη (derven= στενό πέρασμα) είναι τούρκικη, αλλά έχει πολιτογραφηθεί και προσαρμοστεί στο τυπικό της νεοελληνικής. 
Τα περισσότερα σπίτια είναι διατεταγμένα εκατέρωθεν του αυτοκινητοδρόμου Κορίνθου – Πατρών, παράλληλα προς τον οποίο βαίνει επίσης η σιδηροδρομική γραμμή, αλλά και η νέα εθνική οδός Αθηνών – Πατρών, αγγίζοντας σε πολλά σημεία τους καταπράσινους από φυσική βλάστηση και καλλιέργειες λόφους.

Ο επισκέπτης εύκολα διακρίνει τα πολλά διώροφα παραδοσιακά οικήματα, με κύριο υλικό την πέτρα, το ξύλο και το κεραμίδι. 
Το Δερβένι είναι το Διοικητικό και Εμπορικό κέντρο της περιοχής, με όλα τα αναγκαία για τη σύγχρονη ζωή καταστήματα, υπηρεσίες, σχολεία.

Αξιόλογα σύγχρονα κτίσματα είναι: το Δημοτικό Μέγαρο, ο ναός του Αγ. Ιωάννη και το παρακείμενο πνευματικό του κέντρο, το Πανταζοπούλειο πολιτιστικό κέντρο, η μεγάλη πλατεία με τα έναντι αυτής Σχολεία, το Ειρηνοδικείο και το Τουριστικό Περίπτερο, ο Σταθμός του ΟΣΕ, η μικρότερη πλατεία Κωνσταντίνου Αδαμόπουλου και τέλος η θαυμάσια μαρίνα, στα Μαύρα Λιθάρια, δίπλα στο αρχαίο Λιμάνι.

Νοτίως του Δερβενίου και σε απόσταση 4 χλμ. βρίσκονται τα Ροζενά. Τα πρώτα σπίτια έχουν χτιστεί στη θέση, όπου κατά την Τουρκοκρατία άρχιζαν σποραδικά τα Ζαχολίτικα Καλύβια. Είναι όμορφο χωριό στενά δεμένο με τη Ζάχολη.

Όλοι οι μετεπαναστατικοί Ζαχολίτες, όσοι απέμειναν μετά τη φυγή των περισσότερων προς την παραλιακή ζώνη, δημιούργησαν δύο κατοικίες. Το καλοκαίρι έμεναν στη Ζάχολη και τον χειμώνα κατέβαιναν με τα ζωντανά τους στα Ροζενά.

Τα Ροζενά είναι χωριό που σφύζει από ζωή και δεν γεροντοκρατείται. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια ελαιών, αμπέλων, λεμονιών, μουσμουλιών αλλά και με την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών αφού μετέτρεψαν τις άγονες ξερικές πλευρές σε εύφορες ποτιστικές εκτάσεις. Στο κέντρο του χωριού και δυτικά δεσπόζει η μεγάλη εκκλησία Βυζαντινού ρυθμού της Υπαπαντής του Κυρίου, κτισμένη το 1928. Στο προαύλιο του ναού βρίσκεται επιβλητικό Ηρώο Πεσόντων.

Η Ευρωστίνη (Ζάχολη) υπήρξε η πρωτεύουσα του τέως Δήμου Ευρωστίνης και χαρακτηριζόταν ως η “μητρόπολη” της Δυτικής Κορινθίας. Σύμφωνα με τουρκικό κατάστιχο, προϋφίσταται του έτους 1500, το δε κάστρο της ονομαστικά μνημονεύεται ότι κατέπεσε με το μεγάλο σεισμό του 1402.

H σημερινή Ζάχολη, κατά την επικρατέστερη άποψη, ταυτίζεται με τη Φελλόη, η οποία, κατά την περιγραφή του Παυσανία, “Αφθόνω καταρρείται τω ύδατι” και απέχει 40 στάδια από την Αρχαία Αίγειρα. Έχει υψόμετρο 700 μέτρα και απέχει 14 χλμ. από το Δερβένι και 70 χλμ. από την Κόρινθο. Η Ζάχολη βρίσκεται Β.Δ. του όρους Χελυδορέα (Μαύρο Όρος) ύψους 1759 μ. και ανατολικά του οροπεδίου Ευρωστίνης, μέσα σε μία εύφορη κοιλάδα. Είναι ένα από τα ωραιότερα ορεινά χωριά.

Πλούσια και κάθε είδους βλάστηση καλύπτει ολόκληρη την περιοχή. Τα πλατάνια και οι καρυδιές στις όχθες των ρεμάτων, οι κερασιές, οι μηλιές, οι λωτιές, οι δαμασκηνιές και οι φουντουκιές δίνουν ένα απαράμιλλου κάλλους τοπίο που παρουσιάζει κάθε εποχή και διαφορετική εικόνα. Τα πολλά και γάργαρα νερά που ξεχύνονται από τις εντυπωσιακές, πέτρινες, παραδοσιακές βρύσες ή κυλάνε στα αυλάκια και στα ρέματα προσφέρουν στον επισκέπτη ένα ανεπανάληπτο θέαμα.

Τη Ζάχολη διασχίζει στο μέσο ο Ζαχολίτικος ποταμός, όπου σε ένα τμήμα του μήκους 600 μέτρων έχουν γίνει έργα ανάπλασης. Το ρέμα αυτό είναι ένας ειδυλλιακός χώρος περιπάτου που ο καθένας μπορεί να αισθανθεί και να νοιώσει το μεγαλείο της φύσης. 
Η γεωργική παραγωγή της είναι πλούσια. Παράγει κεράσια, μήλα, λωτούς, δαμάσκηνα, αχλάδια, ιδιαίτερα νόστιμες ντομάτες και τέλος τα φημισμένα και βραβευμένα “Ζαχολίτικα φασόλια”.

Η Ζάχολη έχει μεγάλη προσφορά στον αγώνα του έθνους κατά την επανάσταση του 1821. Ανέδειξε δύο σπουδαίους οπλαρχηγούς, τον Παναγιωτάκη Γεραρή και τον Χρήστο Ζίνη ή Ζαχολίτη.

Τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της Ζάχολης είναι: 
Ο Αγ. Γεώργιος Ζάχολης. Ο ναός αυτός έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο, και συνδέεται στενά με τους αγώνες του έθνους κατά την επανάσταση του 1821. Είναι προεπαναστικό κτίσμα, το οποίο κτίσθηκε πάνω στα ερείπια προϋπάρχοντος ναού, που αναφέρεται στα Βενετικά αρχεία από το 1696. 
Έχει πραγματοποιηθεί στο ναό αυτό δύο φορές πολεμικό συμβούλιο υπό την προεδρία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Είναι ένα από τα σπάνια μνημεία της Χριστιανοσύνης από άποψης ρυθμού και αρχιτεκτονικής με τους δέκα επτά τρούλους. Έχει κτισθεί επί Τουρκοκρατίας σε διάστημα 39 ημερών μετά από χορήγηση 40 ημερών προθεσμίας από την Τουρκική Διοίκηση.

Το 1991 κατέρρευσε ο κεντρικός τρούλος και ένα μέρος της στέγης του ναού και αναστηλώθηκε το 1993. Στο προαύλιο του ναού βρίσκεται ο τάφος και η προτομή του Ζαχολίτη οπλαρχηγού της επανάστασης του ’21 Παναγιωτάκη Γεραρή.

Το ξωκλήσι της Παναγίας της Καταφυγιώτισσας. Είναι κτισμένο στο κοίλωμα πελώριου βράχου, βόρεια της Ζάχολης, ύψους 40 μέτρων. 
Χτίστηκε την εποχή του μεγάλου διωγμού των κλεφτών για να χρησιμοποιηθεί για καταφύγιο, γι’ αυτό ονομάστηκε “Καταφυγιώτισσα” και δίπλα της σκάφτηκαν σπηλιές και λαγούμια για να κρύβονται οι κλέφτες και οι ντόπιοι Ζαχολίτες την ώρα του κατατρεγμού. Η εποχή που χτίστηκε το ξωκλήσι αυτό είναι η προεπαναστατική περίοδος.

Ο ναός αυτός επικοινωνεί με τον επαρχιακό δρόμο Ροζενών – Εβροστίνης μέσω ενός γραφικού μονοπατιού. Στον επαρχιακό δρόμο κατασκευάστηκε πρόσφατα μεγαλοπρεπής είσοδος για το μονοπάτι καθώς και σκάλα που οδηγεί σε ένα από τα κρησφύγετα.

Τέλος, ο επισκέπτης αξίζει να επισκεφθεί το νερόμυλο και το ναό της Αγ. Παρασκευής με το εξαιρετικής τέχνης λιθόκτιστο καμπαναριό και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1838. Απέναντι από την εκκλησία βρίσκεται μικρή πλατεία όπου έχει τοποθετηθεί η προτομή του μεγάλου Νομοδιδασκάλου Γεωργίου Μπαλλή που καταγόταν από τη Ζάχολη.

Ένα από τα πιο γραφικά και εύπορα χωριά της παραλίας του Κορινθιακού, η Λυγιά οφείλει το όνομά της στο φυτό λυγιά ή λυγαριά που φύτρωνε παλιότερα στα χώματά της σε ασυνήθιστη αφθονία.

Στο κέντρο του χωριού ορθώνεται η εκκλησία του Αγ. Σπυρίδωνα, με αξιόλογο εσωτερικό διάκοσμο, χτισμένη το 1886. 
Σ’ αυτό το σημείο έπεσαν οι πρώτες βολές παρενόχλησης και καθυστέρησης των υπολειμμάτων της στρατιάς του Δράμαλη και έτσι δόθηκε χρόνος στους Ζαχολίτες υπό τον οπλαρχηγό Παν. Γεραρή να οχυρωθούν στα Μαύρα Λιθάρια και να διαλύσουν ολοσχερώς ό,τι είχε απομείνει από τον τουρκικό στρατό.

Ενδιαφέρον για τον επισκέπτη έχει και ο ναός του Αγ. Κωνσταντίνου, κτισμένος στον ομώνυμο λόφο το 1903. Αξίζει επίσης να δει ο επισκέπτης εκεί δίπλα το τεραστίων διαστάσεων μοντέρνο έργο του γλύπτη Βαρώτσου.