Το Λαογραφικό Μουσείο της Σταυρούπολης Ν. Ξάνθης, ιδρύθηκε το 1994 κατόπιν ιδιωτικής πρωτοβουλίας του Σταύρου Καραμπατζάκη, ο οποίος επί χρόνια συγκέντρωνε στο παραδοσιακό καφενείο του χωριού διάφορα αντικείμενα, δείγματα μιας αλλοτινής εποχής και καθημερινότητας, που έπεφταν σε αχρηστία εξαιτίας της ραγδαίας ανάπτυξης της βιομηχανίας και της τεχνολογίας.

Η συλλογή των αντικειμένων αυτών έγινε δωρεά στο Δήμο Σταυρούπολης ο οποίος διαμόρφωσε ιδιόκτητο ακίνητο σε Μουσείο και από το 2001 λειτουργεί καθημερινά για επισκέπτες μεμονωμένους ή σε ομάδες, με ευθύνη του Δήμου και υπαλλήλους της ΔΕΑ ΝΕΣΤΟΣ – ΡΟΔΟΠΗ οι οποίοι φροντίζουν για την υποδοχή και κατ ΄ αρχήν ενημέρωση των επισκεπτών, την καθαριότητα των χώρων του Μουσείου και των εκθεμάτων όλες τις εργάσιμες μέρες και ώρες καθώς και με ραντεβού κατά τις μέρες εορτών ή αργιών.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το τμήμα της συλλογής που αφορά την εξέλιξη του φωτισμού: λάμπες ασετιλίνης, θυέλλης, πετρελαίου, φανοί και φαναράκια, κτλ. Υπάρχουν επίσης όπλα, γεωργικά εργαλεία, οικιακά σκεύη, πήλινα και χάλκινα αγγεία, κουδούνια ζώων, υφαντά, φωτογραφίες που απεικονίζουν στιγμιότυπα περασμένων εποχών, έγγραφα και μουσικά όργανα όπως γραμμόφωνα.

Η συλλογή είναι δουλειά 50 ετών και στεγάζεται από το 2001, στον 1º όροφο του δημοτικού κτιρίου της άλλοτε Εφορείας Καπνού. Στο ισόγειο, τα εκθέματα προέρχονται από δωρεές και αφορούν την παραδοσιακή ενδυμασία από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας. Επιπλέον υπάρχει μια σύνθεση Θρακικού δωματίου με τα χαρακτηριστικά του έπιπλα: μπουφές, μπορό με καθρέπτη, τραπεζαρία.

Ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να ενημερωθεί σχετικά με την παραδοσιακή ζωή των ημιαστικών και αγροτικών πληθυσμών της Θράκης και του ευρύτερου χώρου της «καθ’ ημάς Ανατολής».

Η λειτουργία του εντάσσεται στα πλαίσια της προβολής και τουριστικής ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής.

 
Τηλέφωνα Επικοινωνίας.
Δημοτική Ενότητα Σταυρούπολης: 2542 3 50100

To κτήριο είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα μιας ορισμένης τυπολογίας κατοικιών που άρχισαν να κατασκευάζονται στην πόλη της Ξάνθης την τελευταία περίοδο της τουρκοκρατίας, από το 1830 και μετά.Προκαλεί αίσθηση σε κάθε επισκέπτη.

Ο εσωτερικός διάκοσμος υπογραμμίζει το αισθητικό-οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο των κατοίκων. Οι τοιχογραφίες του Μουσείου είναι του 1880, έργα Βαυαρών και Γερμανών.

Σε καθορισμένη διάταξη βρίσκονται τα γεωργικά εργαλεία, ανάλογα με την εποχή που χρησιμοποιήθηκαν. Ένας ολόκληρος θησαυρός καλαισθητικής παράδοσης, άρρηκτα δεμένος με το ιστορικό παρελθόν της πόλης. Επιδέξια σκαλισμένες κασέλες, που έκρυβαν ιερά κειμήλια, κοσμήματα, ασημένιες πόρπες, υφαντά, τσεβρέδες, φορεσιές Θρακιωτών-Σαρακατσάνων-Ποντίων.

Κάθε κομμάτι έχει μια ιδιαίτερη σημασία, γιατί το καθένα από αυτά που χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν έγινε πηγή έμπνευσης και στολίδι του σήμερα. 

Το βυζαντινό κάστρο της Ξάνθειας, στα βόρεια της σημερινής πόλης της Ξάνθης, επάνω στην κορυφή του λόφου και έλεγχε ουσιαστικά τη δίοδο προς την ενδοχώρα και την εύφορη κοιλάδα του Νέστου. Χρονολογείται από το 12ο μ.Χ. αιώνα και έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου με την ακρόπολη στην κορυφή του λόφου. Σώζονται πολλά τμήματα των τειχών, πύργοι, τοξωτές πυλίδες και θολωτές στέρνες.

Ιερές Μονές – Ναοί Ξάνθης

Αν και δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς πρωτοκτίσθηκαν τα μοναστήρια αυτά η εντόπια παράδοση τα ανάγει στους βυζαντινούς χρόνους. Και έτσι πρέπει να είναι γιατί από το 950 μέχρι το 1350 μ.χ. η οροσειρά απο Ξάνθη μέχρι Κομοτηνή ήταν γεμάτη από μοναστήρια όπου ανέβαιναν και μόναζαν άνδρες σπουδαίοι, άρχοντες, στρατηγοί, γαιοκτήμονες, μορφωμένοι διδάσκαλοι και σοφοί καθηγητές, από την Κωνσταντινούπολη και όλη την Θράκη. Εδώ μεταξύ άλλων μόνασε για ένα διάστημα και ο Αγιος Γρηγόριος o Παλαμάς, πριν γίνει αρχιεπίσκοπος στην Θεσσαλονίκη. Ακόμα και σήμερα όλος ο τόπος είναι γεμάτος από ερείπια και θεμέλια ναών, μοναστηριών και ασκητηρίων.

Τόσα πολλά ήταν τα μοναστήρια ώστε όλο το όρος ονομαζόταν τότε ΠΑΠΙΚΙΟ και στη φήμη ήταν ισάξιο με το γνωστό Άγιον Όρος.

Τα τρία λοιπόν μοναστήρια είναι τα μόνα κατάλοιπα από το πλήθος των μοναστηριών της εποχής εκείνης και φαίνεται ότι κατόρθωσαν να διασωθούν επειδή ήταν συνδεδεμένα με την πόλη της Ξάνθης:

Ιερά Μονή Παμμεγίστων Ταξιαρχών

Ιερά Μονή Παναγίας Αρχαγγελίωτισσας

Ιερά Μονή Παναγίας Καλαμούς

Ιερά Μονή της Αγίας Ειρήνης

Ξάνθη, Τρισεύγενη αυλήτριδα στην πύλη της Ξάνθης

 Την μακρινή τούτη πολιτεία λίγοι την γνώρισαν στ΄ αλήθεια. Οι πιο πολλοί διάβηκαν απ΄ το κέντρο της βιαστικά, χωρίς να προσέξουν, όσο της αξίζει, την εράσμια πόλη. Ο ταξιδιώτης λοιπόν που θέλει να διασταυρώσει στις εμπειρίες του την αισθητική του χώρου με την Ιστορία, τη λαογραφία με τη διασκέδαση, την παράδοση με την οδοιπορία, την πληθωρική κουζίνα με την ζαχαροπλαστική πανσπερμία, τον αθλητισμό με τις γιορταστικές εκδηλώσεις, την Ανατολή με τη Δύση, δεν αρκεί να περάσει από το θρακικό τούτο άστυ. Πρέπει να σταθμεύει εδώ. Κι έχει πολλά να ιδεί, να ακούσει, να γευτεί, να νιώσει…

Ακροκέραμο στην κεφαλή της Ξάνθης, ακουμπά η Παλιά πόλη, δωρικά κοσμημένη με την αρχιτεκτονική της παράδοσης. Ο επισκέπτης εκεί μπορεί να περπατήσει σε πλακόστρωτα δρομάκια και να κεράσει την όραση του με την αισθητική της συμμετρίας: καγκελόφραχτα παράθυρα, σκαλοπάτια γεμάτα γλάστρες που κοινωνούν ευωδιά, ανάγλυφες θύρες, κεραμίδι και ξύλο, οπτική πανδαισία… Πλατειούλες που θυμίζουν αλλοτινές, ανθρωποκεντρικές εποχές, κτίσματα που αφηγούνται την Ιστορία της πόλης, γαλήνια που φαίνεται να΄ χει μίλια μακριά της τη συγκαιρινή ηχορύπανση.

Καύχημα της περιοχής ετούτης το Λαογραφικό Μουσείο, όπου ταξιδεύει κανείς στον προγονικό βίο: η λατέρνα, το γραμμόφωνο, τα υφαντά και κεντητά, τα οικιακά σκεύη, τα ποικιλόμορφα κοσμήματα, τα γεωργικά εργαλεία, οι θρακιώτικες στολές, οι καρτ-ποστάλ του παρελθόντος με τα καλλιγραφικά γράμματα, ο καπνός που σχηματοποιείται σε εικαστικές δημιουργίες. Ένας κόσμος ολάκερος τοποθετημένος σε θαυμάσιες αίθουσες με ζωγραφισμένα ταβάνια. Μια ατμόσφαιρα που σκεπάζει έντεχνα τη γύμνια της αγχώδους πραγματικότητας… Λίγα βήματα πιο πάνω η εκκλησία της Μητρόπολης,  σεμνά ακουμπισμένη στην ομώνυμη πλατεία της. Πανέμορφο και το αρχιτεκτόνημα της Δημοτικής Πινακοθήκης, συντηρημένο με σεβασμό και μεράκι. Είναι αλήθεια, δύσκολο για τον περιπλανητή της Παλιάς πόλης να κατορθώσει να γνωρίσει, ακόμη και με άνεση χρόνου, την ατελείωτη χορεία των αισθητικά άψογων κτισμάτων. Η έννοια του σπιτιού, όπως άριστα την απέδωσε ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος στο δοκίμιο του  ¨Το νόημα του σπιτιού¨, σαρκώνεται στην εντέλεια του σε τούτη την πλευρά της πόλης: ¨Το σπίτι είναι ένα αντιφέγγισμα του εσωτερικού ανθρώπου. Το σπίτι έχει ρίζες… Είναι ένα άσυλο, ένα καταφύγιο της προσωπικής ζωής. Μέσα στο σπίτι κατοικούν οι πρόγονοι, διατηρείται η συνέχεια της γενιάς, οι κάμαρες του γεμίζουν θύμηση, το κάθε αντικείμενο έχει την ιστορία του¨. Το οδοιπορικό λοιπόν στην Παλιά πόλη απαιτεί αρκετό χρόνο για να απολαύσει κανείς το μεγαλείο και τη λιτή ομορφιά του χώρου. Και φυσικά είναι απαραίτητη η φωτογραφική μηχανή, για να αποθανατιστεί η Ωραιότητα και να μεταλαμπαδευτεί στην υπόλοιπη Ελλάδα…

Στην άλλη άκρη της Ξάνθης, φρουροί της εισόδου της από τον σιδηροδρομικό σταθμό, στέκουν τα τιτάνια καπνομάγαζα, αρχιτεκτονικά μεγαθήρια που διηγούνται ¨περασμένα μεγαλεία¨, την οικονομική άνθιση της πόλης, τότε που η παραγωγή και η επεξεργασία του καπνού έφταναν σε ύψιστα επίπεδα. Μελλοντικά σχέδια των τοπικών αρχόντων τα προορίζουν για χώρους πολιτισμού, κάτι που θα τα αναστήσει και θα τα κάμει εστίες δρωμένων. Ζωντανό κύτταρο της πόλης, ζωγραφιά λαϊκή που αποδίδει το αμάλγαμα Ανατολής και Δύσης, αληθινό πανηγύρι, είναι το σαββατιάτικο παζάρι. Η αξία του δεν είναι μονάχα εμπορική, παρουσιάζει και λαογραφικό ενδιαφέρον, μια πολυχρωμία ανθρώπινη που αποπνέει ειρήνη και αδελφοσύνη, συναλλαγή υλικών και ψυχικών διαστάσεων που δεν έχει το όμοιο της. Εκεί μπορεί ο επισκέπτης να απολαύσει τη θυμοσοφία των πωλητών, τα ευφυολογήματα, ήχους που ξεκινούν απ΄ το διαλάλημα της πραμάτειας και φτάνουν ως τη μουσική της γκάιντας. Φυσικά, έχει κανείς τη δυνατότητα να ψωνίσει πολύ φτηνά πράγματα, όχι μόνο φρούτα και λαχανικά, αλλά και βότανα, υφαντά, παραδοσιακές τροφές ή χειροποίητα έργα τέχνης. Είναι βέβαιο πως όλη τούτη η πανσπερμία αφήνει τα ίχνη της και στις πέντε αισθήσεις.

Ιερές αετοφωλιές στην καρδιά του βουνού τα μοναστήρια της Ξάνθης. Φάρος φωτεινός πάνω απ΄ την πόλη, η Παναγία η Αρχαγγελιώτισσα στέκεται μεγαλόπρεπα, προσμένοντας φιλόξενα τους προσκυνητές. Αξιόλογες αγιογραφίες και εικόνες κοσμούν το ναό της. Όχι πολύ μακριά, η Παναγία η Καλαμού κρατεί τη δική της γωνιά, πρασινοφορεμένη από θεόρατα δέντρα. Μα και η μονή των αγίων Ταξιαρχών είναι ένας επίσης αξιόλογος τόπος προσκυνήματος. Η διαδρομή για τα μοναστήρια αυτά είναι θαυμάσια. Η φύση εκεί δίνει το δικό της, οπτικό ρεσιτάλ. Στα χαμηλά της πόλης, κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή, υπάρχει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, όπου μπορεί ο επισκέπτης να γνωρίσει τον κόσμο των ζώων, στη μουμιοποιημένη εκδοχή του. Ομφαλός των παραπάνω χώρων η σύγχρονη πόλη. Πόλος έλξης για την καθημερινή ζωή, τις ανάγκες και τις προτεραιότητες του πολίτη. Καταστήματα, πλατείες, πάρκα, υπέροχα μπαράκια με αξεπέραστη αισθητική και μουσική ποιότητα, καφέ που παντρεύουν την αρμονία του χώρου με τα προσφερόμενα υλικά αγαθά, ταβέρνες που συναγωνίζονται στην ποικιλία των φαγητών, κουζίνα ευρωπαϊκή και ανατολίτικη, ζαχαροπλαστεία που έχουν φημιστεί σε όλη την Ελλάδα και Ευρώπη, σπεσιαλιτέ πρωτόγνωρων γεύσεων για τους ξένους, με μαγαζάτορες χαμογελαστούς και πάντα φιλόξενους, βλέμματα οικεία και φιλικά… Κανένας ταξιδιώτης δε φεύγει από την πόλη χωρίς να προμηθευτεί τα ανεπανάληπτα σιροπιαστά γλυκά ή τις καριόκες και τα σουτζούκ-λουκούμ. Η διασκέδαση εδώ διαθέτει κι αυτή μια ξεχωριστή πολυχρωμία: στέκια νεολαίας, ταβέρνες, ρεμπετάδικα, λαϊκή ή παραδοσιακή μουσική, κινηματογράφοι, συναυλίες. Η νυχτερινή ζωή της πόλης είναι κάτι που μόνο αν το ζήσει κανείς θα καταλάβει. Γιατί μέσα στους χώρους αυτούς, θα βιώσει μια άμεση επικοινωνία-βασικό χαρακτηριστικό των Ξανθιωτών και γενικά του θρακιώτικου λαού. Ωστόσο, η Ξάνθη έχει κατορθώσει να θεσμοθετήσει, τρεις περιόδους (χειμώνα-καλοκαίρι-φθινώπορο), γιορταστικές εκδηλώσεις που καλύπτουν τις αναζητήσεις και τις ανησυχίες ενός φιλοπρόοδου ανθρώπου. Τον Φεβρουάριο, στην καρδιά του χειμώνα ανεβαίνει ο πυρετός της πόλης με τις Λαογραφικές Γιορτές. Επίκεντρο το

Καρναβάλι, που παρουσιάζει πανελλήνιο ενδιαφέρον. Οι δυνατότητες της πόλης να φιλοξενήσει πολύ κόσμο κατά την περίοδο αυτή είναι δεδομένες (ξενοδοχεία, εστιατόρια, μέσα συγκοινωνίας κ.λπ.). Το καρναβάλι όμως πλαισιώνεται και από πάμπολλες άλλες εκδηλώσεις πολιτισμικού χαρακτήρα: Θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες όλων των ειδών μουσικής, χορευτικά συγκροτήματα, ελληνικά και ξένα, παιδικά ξεφαντώματα, αθλητικοί αγώνες… Την ίδια εποχή λαμβάνει χώρα και το Χατζιδάκειο Χορωδιακό Φεστιβάλ. Ο Ιούνιος είναι ο μήνας της νεολαίας για την πόλη μας. Οι γιορτές νεολαίας αναδεικνύουν τις δραστηριότητες των νέων, κυρίως ερασιτεχνών σε πλειάδα τεχνών: θέατρο, μουσική, ζωγραφική, χορό. Αξιόλογες δουλειές που δημιουργούν οι νέοι εκτίθενται στο κοινό της πόλης ντόπιο και ξένο. Η φαντασία, η δροσιά και η ευρηματικότητα στο μεγαλείο τους… Τον Σεπτέμβριο, οι Γιορτές Παλιάς Πόλης μετατρέπουν τη γαλήνια ατμόσφαιρα της σε ένα αληθινό πανηγύρι: μαντολινάτες που σκορπούν μνήμες, υπαίθριες ταβέρνες, εκθέσεις βιβλίων, ζωγραφικής, παρουσία λογοτεχνών απ΄ όλη την Ελλάδα, κέφι, ζωντάνια, κίνηση… Ζωτικός πνεύμονας της πόλης, το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, με την Πολυτεχνική του Σχολή. Εδώ, η επιστημονική έρευνα και η πολιτισμική δημιουργία φοιτητών και καθηγητών προσφέρουν μια άλλη πρόταση ζωής στην πόλη. Σεμινάρια, ομιλίες, επιστημονικές εισηγήσεις διεθνούς εμβέλειας, συνέδρια- μια όσμωση που επεκτείνεται στην Ελλάδα ολόκληρη και έξω από τα σύνορα της. Στην Ξάνθη, βέβαια, έχει ένα ιδιαίτερο παρόν και ο αθλητισμός. Υπερσύγχρονα αθλητικά κέντρα προσελκύουν τους νέους και τους χαρίζουν στιγμές δημιουργίας. Το νεόδμητο κλειστό στάδιο κοντά στο σιδηροδρομικό σταθμό έχει   δώσει στην πόλη μια άλλη αίγλη, νέες προοπτικές-αθλητικές και πολιτισμικές… Συνακόλουθα, ο ταξιδιώτης που θα κοπιάσει στην πόλη μας και θα πιει το νερό της, δεν θα τη λησμονήσει ποτέ. Θα πλουτίσει την όραση του και την ακοή του, θα μεθύσει τη γεύση και την όσφρηση του, θα ακουμπήσει εν τέλει την καρδιά του στην ξελογιάστρα Ξάνθη.

Θ α  α ι σ θ α ν θ ε ί…