Βέρμιο
Βόρεια της Βέροιας μέσα από μια πανέμορφη διαδρομή βρίσκονται τα χωριά Κουμαριά, Ξηρολίβαδο και Κάτω Βέρμιο ή Σέλι. Εκεί υπάρχουν πάνω από 70 χλμ. σηματοδοτημένων ορειβατικών μονοπατιών Ε4 καθιστώντας το βουνό σημαντικό προορισμό πεζοπορίας, ορειβασίας και ορεινής ποδηλασίας. Στο Κάτω Βέρμιο βρίσκεται και το φαράγγι του Σελίου, μήκους 5 χλμ., με την γνωστή τρύπα του Μιχάλη. Το φαράγγι του Σελίου συναντά τη δασική διαδρομή μεταξύ Σελίου και 3-5 Πηγαδιών χαράσσοντας μια υπέροχη περιπατητική διαδρομή κατά μήκος της κορυφογραμμής. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες πολιτιστικές, αθλητικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις συγκεντρώνουν πλήθος επισκεπτών.
Κοινότητα Σελίου
Μέσα από μια πανέμορφη διαδρομή φτάνουμε στο χωριό Κάτω Βέρμιο ή Σέλι που βρίσκεται σε υψόμετρο 1450 μέτρων. Αν οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν οι πίστες του σκι θα σας ανταμείψουν. Οι λάτρες του σκι θα έχετε μια υπέροχη εμπειρία ενώ όσοι δεν επιθυμούν τη δραστηριότητα αυτή μπορούν εναλλακτικά να εξερευνήσουν το βουνό. Η ηπιότητα των πλαγιών, η πυκνή βλάστηση, η πλούσια πανίδα και η κοντινή του απόσταση από τις πόλεις της Ημαθίας έχουν αναδείξει το Βέρμιο σε σημαντικό προορισμό πεζοπορίας. Στο βουνό, υπάρχουν πάνω από 70 χιλιόμετρα σηματοδοτημένων μονοπατιών. Στο Κάτω Βέρμιο ακόμα, βρίσκεται και το φαράγγι του Σελίου, μήκους 5 χλμ., με την γνωστή τρύπα του Μιχάλη στην είσοδο του. Το φαράγγι του Σελίου, τέμνει τη δασική διαδρομή μεταξύ Σελίου και 3-5 Πηγαδιών, δημιουργώντας μια περιπατητική διαδρομή κατά μήκος της κορυφογραμμής.
Το χωριό ιδρύθηκε την περίοδο 1826-1835 από Βλάχους κτηνοτρόφους, που κατάγονταν από τα χωριά Αβδέλλα και Σαμαρίνα στην βόρεια Πίνδο, που εξαιτίας των διωγμών από τους Τούρκους εγκαταστάθηκαν στα αλπικά λιβάδια του Βερμίου. Υπάρχουν όμως και άλλες πηγές που αναφέρονται σε ένα προγενέστερο οικισμό με το όνομα Σέλι σε παραπλήσια τοποθεσία. Στο Σέλι έχουμε τη δυνατότητα να γευματίσουμε σε μία από τις ταβέρνες που λειτουργούν όλο το χρόνο με υπέροχα τοπικά κρέατα και βλάχικες πίτες όπως Τσουκνιδόπιτα και Κρεμμυδόπιτα θαυμάζοντας τη θέα του κάμπου της Ημαθίας.
Το Σέλι έχει πλούσια λαογραφική παράδοση. Πολιούχος του χωριού είναι η Παναγία. Στις 15 Αυγούστου γίνεται 3ήμερο πανηγύρι της Παναγίας συγκεντρώνοντας πλήθους κόσμου. Την ένατη μέρα μετά τον Δεκαπενταύγουστο, στα εννιάμερα της Παναγίας, τελείται λειτουργία στον Ιερό Ναό της Παναγίας της Σελιώτισας στην περιοχή ‘Πριόνια’. Εκεί, στο φυλάκιο στα Πριόνια, μπορεί κανείς να κεραστεί πίτες λουκούμια, σουβλάκια, λουκάνικα και άλλα κρεατικά προσφορά του τοπικού συνεταιρισμού και να γλεντήσει στους ήχους των χάλκινων.
Κοινότητα Κουμαριάς
Η Κουμαριά είναι ένα μικρό ορεινό χωριό χτισμένο στους πρόποδες του Βερμίου σε υψόμετρο 750μ. Χτίστηκε εκεί περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα από κατοίκους των γειτονικών χωριών, του Σελίου και του Ξηρολιβάδου. Στην Κουμαριά μπορεί κανείς να απολαύσει δροσιά τους ζεστούς καλοκαιρινούς μήνες και γραφικές βόλτες στα χιόνια το χειμώνα. Μπορεί κανείς να δοκιμάσει Κρεατόπιτα ή Γαλατόπιτα και να πιεί καφέ σε ένα από τα τέσσερα μαγαζιά του χωριού, ακόμη και να διανυκτερεύσει αν το επιθυμεί σε έναν από τους δύο παραδοσιακούς ξενώνες. Σημαντικές ημερομηνίες για επίσκεψη στην Κουμιαριά είναι κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα όπου λαμβάνουν χώρα τα ‘Κούλουμα’ και προσφέρονται παραδοσιακά σαρακοστιανά, στις 24 Ιουνίου όπου αναβιώνει το έθιμο του Αϊ Γιάννη του Κλείδωνα, στις αρχές Ιουλίου όπου οργανώνεται κάθε χρόνο το αντάμωμα των Κουμαριωτών και στις 8 Σεπτεμβρίου όπου γιορτάζει το χωριό. Παραμονή και ανήμερα του πανηγυριού, που γίνεται προς τιμήν της γέννησης της Θεοτόκου, η πλατεία γεμίζει με παραδοσιακούς ήχους και χορούς από Κουμαριώτες και συγκροτήματα άλλων συλλόγων.
Κοινότητα Ξηρολίβαδου
Το Ξηρολίβαδο είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.220 μέτρων σε ένα οροπέδιο του όρους Βερμίου και αποτελεί έναν από τους ορεινότερους οικισμούς της Ελλάδας. Δίπλα στον οικισμό κατά τους καλοκαιρινούς κυρίως μήνες σχηματίζεται μία μικρή λίμνη, που οι κάτοικοι της περιοχής την ονομάζουν Μπάρα.
Ο οικισμός είναι πολύ παλιός και ανέρχεται στους βυζαντινούς χρόνους, χωρίς να είναι γνωστό πως ονομάζονταν τότε ενώ υπάρχουν γραπτές αναφορές στα έγγραφα του Τουρκικού ιεροδικείου της Βέροιας από το 1640-1641. Ξέρουμε επίσης ότι καταστράφηκε πολλές φορές πιο πριν από πυρπολήσεις και από ληστές ενώ από την καταστροφή του 1795 από ληστές οι κάτοικοι σκορπίστηκαν σε άλλα μέρη, ιδίως στη Μακεδονία. Ξανά χτίστηκε, ίσως το 1805 και έγινε τσιφλίκι του Αλή Πασά. Ξανά καταστράφηκε το 1822 μαζί με την καταστροφή της Νάουσας ενώ ξαναζωντάνεψε όταν γύρω στα 1840 εγκαταστάθηκε στην περιοχή ένα φαλκάρι 100 περίπου οικογενειών από τα βλαχοχώρια των Γρεβενών. Η διάβαση του Ξηρολιβάδου είχε νωρίτερα χρησιμοποιηθεί από τους Βλάχους της Πίνδου, όταν οργανωμένα μετακινούνταν διωκόμενοι από τις άγριες διαθέσεις του Αλή Πασά, του οποίου η εξουσία έφθανε μέχρι τον ποταμό Αξιό. Μετά από ένα χρονικό διάστημα που ακολούθησε την εξόντωση του Τεπελενλή, οι βλαχόφωνοι κτηνοτρόφοι επέστρεψαν από την κεντροανατολική Μακεδονία, όπου είχαν καταφύγει και εγκαταστάθηκαν στο Βέρμιο, όπου ήδη είχαν εντοπίσει πλουσιότατα βοσκοτόπια.
Tο πανηγύρι του Προφήτη Ηλία αποτελεί την κορυφαία εκδήλωση του Ξηρολιβάδου όπου αναβιώνει το έθιμο του πλειστηριασμού των εικόνων. Μετά το πέρας του πλειστηριασμού πραγματοποιείται λιτάνευση των ιερών εικόνων που ξεκινάει από την εκκλησία και καταλήγει στην Μπούνα (Καλό Πηγάδι) στο λιβάδι. Στην πομπή που σχηματίζεται, τον δρόμο ανοίγουν καβαλάρηδες, ενώ τις εικόνες συνοδεύουν τιμητικά ντυμένοι με παραδοσιακές ενδυμασίες Ξηρολιβαδιώτες και ακολουθεί όλος ο κόσμος. Στην Μπούνα τελείται ο αγιασμός των πηγαδιών, της μπάρας, του λιβαδιού, των κοπαδιών και του δάσους. Η παράδοση θέλει μετά τον αγιασμό να αναβιώνει στο Τσαΐρι ο Τρανός Χορός με όλους τους άνδρες και τις γυναίκες του χωριού να πιάνονται κατά σειρά ηλικίας τραγουδώντας και χορεύοντας παλιούς παραδοσιακούς σκοπούς. Τελετουργικός χορός, με λιτές κινήσεις, με μελωδικές αντιφωνίες συμβολίζει τον κύκλο της ζωής και διασώζει στοιχεία από τους πανάρχαιους δωρικούς κύκλιους χορούς.
Φυτιά
Η περιοχή της Φυτιάς σύμφωνα με ενδείξεις κατοικείται από την αρχαιότητα. Το χωριό ονομαζόταν Τσόρνοβο ή Τσέρνοβο που σημαίνει μαύρο κρασί (tserno vino) λόγω του σκούρου κόκκινου κρασιού που παρήγαγαν οι αμπελώνες του. (Άλλωστε οι Φυτιώτες μέχρι και σήμερα θεωρούνται από τους καλύτερους αμπελουργούς και παρασκευαστές κρασιού της περιοχής). Μετονομάστηκε το 1926 σε Φυτεία και τα νεώτερα χρόνια σε Φυτιά. Κατά την επανάσταση του 1821 οι κάτοικοι της Φυτείας αγωνίστηκαν κατά των Οθωμανών. Σπουδαίος αγωνιστής της επανάστασης του 1821ήταν ο Ιωάννης Αθανασίου. Το 1822 έγινε και η πρώτη καταστροφή του χωριού.
Από τη Φυτιά θεωρείται ότι κατάγεται ο Άγιος Τιμόθεος ο Οσιομάρτυς εκ Βεροίαςο οποίος γεννήθηκε περίπου το 1762, έγινε μοναχός στο Άγιο Όρος και με την έναρξη της ΕλληνικήςΕπανάστασης του 1821 μαρτύρησε μαζί με άλλους μοναχούς στο Λευκό Πύργο (που χρησιμοποιούνταν τότε ως φυλακή), το 1822 ύστερα από βασανιστήρια των Οθωμανών.
Στον Μακεδονικό Αγώνα 1904-1908 πήραν μέρος αρκετοί Φυτιώτες, οι οποίοι αναγνωρίστηκαν επίσημα ως Μακεδονομάχοι από το ελληνικό κράτος το 1963 και αρκετοί έπεσαν νεκροί στις μάχες. Ο Ναός του Αγίου Αθανασίου (και συγκεκριμένα ένα τμήμα που διασώθηκε από τον παλιό ναό) κηρύχθηκε το 1969 ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο από το ελληνικό κράτος. Στους τοίχους του υπάρχουν τοιχογραφίες αγίων, με πιο εντυπωσιακή αυτή του αγίου Νέστορα. Κατά την παράδοση, από το μάτι του αγίου φαίνεται να τρέχει αίμα από τότε που μουσουλμάνοι προσπάθησαν να το βγάλουν αλλά, σκαλίζοντας την τοιχογραφία, ανάβλυσε αίμα τρέποντάς τους σε φυγή.
Τρεις είναι οι πιο σημαντικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στο χωριό:
• το κουρμπάνι στις 18 Ιανουαρίου προς τιμήν του Αγίου Αθανασίου
• πολιτιστικές εκδηλώσεις με χορευτικά συγκροτήματα [11] στις 23 Αυγούστου (Εννιαήμερα της Θεοτόκου)
• το κάψιμο των κέδρων (κέδαρα) στις 23 Δεκεμβρίου (προπαραμονή Χριστουγέννων) στις 12 το βράδυ με συμμετοχή πολλών επισκεπτών από όλη την Κεντρική Μακεδονία.