Η ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους και οι πρώτες ενδείξεις ζωής στο σπήλαιο της Θεόπετρας φτάνουν ως το 49.000 π.Χ. περίπου. Έχουν επίσης ανακαλυφθεί νεολιθικοί οικισμοί από το 6.000 π.Χ. στο Μεγάλο Κεφαλόβρυσο και άλλες τοποθεσίες. 

Η πόλη των Τρικάλων είναι χτισμένη πάνω στην αρχαία πόλη Τρίκκα ή Τρίκκη, η οποία ιδρύθηκε γύρω στην 3η χιλιετία π.Χ. και ονομάστηκε έτσι από τη νύμφη Τρίκκη, κόρη του Πηνειού ή κατ άλλους του Ασωπού ποταμού. Η πόλη ήταν σημαντικό κέντρο της αρχαιότητας, καθώς εδώ έζησε και έδρασε ο Ασκληπιός, που σήμερα αποτελεί έμβλημα του Δήμου Τρικκαίων, ο οποίος ήταν και βασιλιάς της πόλης. Στην περιοχή υπήρχε μάλιστα ένα από τα σημαντικότερα και αρχαιότερα Ασκληπιεία της εποχής. Η πόλη φέρεται επίσης, με βάση τον “Κατάλογο Νηών” στην Ιλιάδα του Ομήρου να συμμετέχει στον Τρωικό πόλεμο στην πλευρά των Ελλήνων, με τριάντα πλοία και αρχηγούς τους γιατρούς γιους του Ασκληπιού Μαχάωνα και Ποδαλείριο. Η πόλη υπήρξε πρωτεύουσα βασιλείου κατά τη μυκηναϊκή εποχή και αργότερα αποτέλεσε κέντρο του κράτους της Εστιαιώτιδας που καταλάμβανε περίπου τη σημερινή έκταση του νομού Τρικάλων και περιγράφεται από το γεωγράφο Στράβωνα.

Κατά τους ιστορικούς χρόνους, η πόλη της Τρίκκης και η γύρω περιοχή του ποταμού γνώρισε ανάπτυξη. Έπεσε στα χέρια των Περσών το 480 π.Χ., ενώ περίπου δέκα χρόνια αργότερα προσχώρησε στη νομισματική ένωση Θεσσαλέων. Το 352 π.Χ. ενώθηκε με τη Μακεδονία του Φιλίππου Β΄. Έγινε θέατρο σκληρών μαχών ανάμεσα σε Μακεδόνες και Ρωμαίους, κατά την εισβολή των τελευταίων στην Ελλάδα, καθώς ο Φίλιππος Ε΄ και ο γιος του Περσέας προσπαθούσαν να την κρατήσουν ελεύθερη, χωρίς τελική επιτυχία αφού το 168 π.Χ. κατακτήθηκε.

Τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες η πόλη και η περιοχή γνώρισε όλους τους τότε εισβολείς στο Βαλκανικό χώρο: Γότθους (396), Ούννους (447), Σλάβους (577), Βούλγαρους (976-1025), Νορμανδούς (1081), Καταλανούς (1309-1311) και από το 1204 τους Φράγκους, ενώ για ένα σύντομο διάστημα ξαναγύρισε στη Βυζαντινή αυτοκρατορία και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Στις αρχές της χιλιετίας η πόλη παρουσιάζεται για πρώτη φορά με το σημερινό της όνομα, Τρίκαλα, στην Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής. Η πόλη κατακτάται τελικά από τους Οθωμανούς το 1393 και μετά από μια παρατεταμένη περίοδο παρακμής γίνεται σημαντικό κέντρο οικοτεχνίας, με ονομαστά μάλλινα υφαντά και προϊόντα δέρματος. Επίσης αποτέλεσε σημαντικό πνευματικό κέντρο, καθώς για ένα μεγάλο μέρος της Τουρκοκρατίας (1543-1854) λειτούργησε εδώ η Σχολή Τρίκκης (και αργότερα Ελληνική Σχολή) στην οποία δίδαξαν γνωστοί διδάσκαλοι της εποχής, όπως ο Διονύσιος ο Φιλόσοφος.

Στις 23 Αυγούστου του 1881, με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, η πόλη περνάει σε ελληνική κυριαρχία, όπως και η υπόλοιπη Θεσσαλία και η Ήπειρος. Θα ξαναβρεθεί υπό Τουρκική κυριαρχία με τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 για ένα περίπου χρόνο, μέχρι την τελική της ενσωμάτωση στην Ελλάδα (1898). Στη συνέχεια τα Τρίκαλα έπαιξαν βασικό ρόλο στις αγροτικές κινητοποιήσεις των αρχών του 20ού αιώνα εναντίον των τσιφλικάδων και υπήρξαν ο τόπος ίδρυσης του πρώτου Γεωργικού Συνεταιρισμού στην Ελλάδα, το 1906.

Μία από τις μεγαλύτερες καταστροφές που υπέστη η πόλη ήταν η μεγάλη πλημμύρα του Ιουνίου του 1907, όταν την νύκτα στις 3 Ιουνίου μετά από πρωτοφανείς βροχοπτώσεις, «με το καρδάρι» κατά την τοπική έκφραση, ξεχείλισαν όλα τα γύρω ποτάμια, ο Ληθαίος, ο Αγιαμονιώτης, ο Κουμέρκης και ο Σαλαμπριάς με συνέπεια την επομένη το πρωί να έχει μετατραπεί ο κάμπος σε τεράστια λίμνη. Στην πλημμύρα εκείνη έχασαν την ζωή τους 80 κάτοικοι, περίπου 200 οικίες κατέρρευσαν, καθώς και το γυμνάσιο, και χιλιάδες ζώα πνίγηκαν. Οι δε λοιπές καταστροφές υπήρξαν τεράστιες με διακοπή της συγκοινωνίας αφού και η σιδηροδρομική γραμμή είχε παρασυρθεί.

Στη περίοδο της Εθνικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια της κατοχής τα Τρίκαλα αποτέλεσαν ιδιαίτερο πεδίο δράσης. Από τα Τρίκαλα καταγόταν ο στρατηγός του ΕΛΑΣ Στέφανος Σαράφης. Στα Τρίκαλα επίσης εκτέθηκε σε δημόσια θέα το κεφάλι του Άρη Βελουχιώτη μετά τον θάνατό του. Η πόλη απελευθερώθηκε από τη ναζιστική κατοχή στις 18 Οκτώβρη του 1944.

Η παλιά πόλη, η οποία αποτελείται από τις συνοικίες Βαρούσι και παλιά Μανάβικα. Το Βαρούσι βρίσκεται στις παρυφές του Φρουρίου. Επί τουρκοκρατίας ήταν χριστιανική συνοικία, μέχρι τη δεκαετία του 1930 η αρχοντογειτονιά των Τρικάλων και σήμερα είναι στο σύνολο της διατηρητέα.

Τα παλιά βαρουσιώτικα σπίτια κτισμένα μεταξύ 17ου και 19ου αι. και οι πολυάριθμες εκκλησίες αντικατοπτρίζουν την οικονομική και πολιτιστική άνθιση του 18ου και 19ου αι. που ήταν αποτέλεσμα της ανάπτυξης του εμπορίου και της βιοτεχνίας.

Το Βαρούσι διακρίνεται για τα όμορφα αρχοντικά με τους περίτεχνους αρχιτεκτονικούς ρυθμούς και τις μακριές μαρκίζες. Στη συγκεκριμένη συνοικία βρίσκονται οι παλαιότερες εκκλησίες της πόλης, οι οποίες βρίσκονται χτισμένες πολύ κοντά η μία στην άλλη.

Οι σωζόμενοι σήμερα ναοί είναι των Αγίων Αναργύρων (τοιχογραφίες του 1575), του Αγίου Δημητρίου (πριν το 1588), του Αγίου Ιωάννου του Ελεήμονος και του Αγίου Παντελεήμονος (τέλη 16ου – αρχές 17ου αι.), του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (1674), της Αγίας Μαρίνας (1766), της Αγίας Παρασκευής (1843), της Παναγίας Φανερωμένης ή του Γενεσίου της Θεοτόκου (1849-1853), της Αγίας Επισκέψεως (1863-1877), του Αγίου Στεφάνου (1882) και του Αγίου Νικολάου.

Συνέχεια της συνοικίας Βαρούσι μέχρι και την κεντρική πλατεία είναι τα παλιά Μανάβικα, γειτονιά της παλιάς πόλης με χαρακτηριστική, ομοιόμορφη αρχιτεκτονική. Εκεί βρίσκονται μερικές από τις καλύτερες ταβέρνες και καφέ-μπαρ της πόλης.

Ο Λόφος του Προφήτη Ηλία, ένας αξιόλογος πνεύμονας πρασίνου με θέα την πόλη και σε κοντινή απόσταση από το κέντρο της πόλης. Στο συγκεκριμένο λόφο βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία (του 1896) το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη θέση Ντάπια και ο Ζωολογικός Κήπος της πόλης, ο οποίος αναμορφώνεται, προκειμένου να δημιουργηθεί Πάρκο Τοπικής Χλωρίδας και Πανίδας. Προς το παρόν φιλοξενεί ζώα της περιοχής και είναι μια όμορφη νότα δροσιάς μέσα στον λόφο.

Η αρχαία Τρίκκη, σημαντική πόλη της θεσσαλικής τετραρχίας της Εστιαιώτιδας, εκτεινόταν ανάμεσα στον ποταμό Ληθαίο που ακόμη και σήμερα διασχίζει τη σύγχρονη ομώνυμη πόλη, και στο λόφο “Κάστρο” όπου πιθανότατα βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη. Στην πόλη υπηρχε ένα από τα παλαιότερα Ασκληπιεία για το οποίο ήταν γνωστή η αρχαία Τρίκκη κατά την αρχαιότητα. Η αρχαιότερη γραπτή μνεία της Τρίκκης βρίσκεται στον ομηρικό κατάλογο νηών, όπου αναφέρεται ότι η πόλη συμμετείχε στην εκστρατευτική δύναμη των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο με 30 πλοία και αρχηγούς τους δυο γιους του Ασκληπιού, Μαχάονα και Ποδαλείριο, οι οποίοι είχαν διδαχτεί από τον πατέρα τους την ιατρική τέχνη. Για τις απαρχές της πόλης των ιστορικών χρόνων τα ανασκαφικά στοιχεία είναι πενιχρά και οι γραπτές πηγές φειδωλές.

Η πρωιμότερη βεβαιωμένη ανασκαφικά κατοίκηση του χώρου ανάγεται στην Εποχή του Χαλκού και εντοπίζεται στην περιοχή του σημερινού αρχαιολογικού χώρου των Τρικάλων.

Σε δοκιμαστικές τομές βρέθηκε κεραμική που υποδηλώνει ότι τα δυτικά πρανή της αρχαίας ακρόπολης είχαν κατοικηθεί από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3300 π.Χ.)μέχρι και τη μυκηναϊκή εποχή, χωρίς ωστόσο να αποκαλυφτούν αρχιτεκτονικά λείψανα. Κεραμική που βρέθηκε σε δοκιμαστικές τομές υποδεικνύει αδιάλειπτη κατοίκηση από τους πρωτογεωμετρικούς ως και τους κλασικούς χρόνους.

Η σύνδεση της πόλης με τον Ασκληπιό – ονομαστό ήταν στην αρχαιότητα το ασκληπιείο της πόλης, “αρχαιότατον και επιφανέστατον” κατά το γεωγράφο του 1ου αι. π.Χ. Στράβωνα – προσέδιδε στην Τρίκκη μια ιδιαίτερη ακτινοβολία στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Σήμερα το μεγαλύτερο τμήμα της αρχαίας πόλης καλύπτεται από την ομώνυμη σύγχρονη πόλη, καθώς η κατοίκηση σε αυτή υπήρξε αδιάλειπτη ως τις μέρες μας.

Η αρχαιολογική σκαπάνη άρχισε να φέρνει στο φως και να ανασυνθέτει την εικόνα της αρχαίας Τρίκκης από τα τέλη του 19ου αι., όταν (μετά την ανασκαφή του Ασκληπιείου της Επιδαύρου) κινήθηκε το ενδιαφέρον των ερευνητών για την αποκάλυψη και του εξίσου ονομαστού στην αρχαιότητα Ασκληπιείου της Τρίκκης. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν σταδιακά στο χώρο σε όμορα, ιδιωτικά οικόπεδα από το 1902 ως το 1992 είχαν σωστικό χαρακτήρα και έφεραν στο φως τρία κτήρια πρώϊμων ρωμαϊκών χρόνων και ένα που ανήκει στη βυζαντινή περίοδο.

Περιγραφή

Ο ενιαίος αρχαιολογικός χώρος του Ασκληπιείου Τρικάλων που προέκυψε μετά από απαλλοτριώσεις ιδιωτικών οικοπέδων βρίσκεται στα ανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, επί της οδού Σαράφη. Σε αυτόν έχουν αποκαλυφτεί ένα στωικό κτήριο, ένα με ψηφιδωτά δάπεδα, ένα λουτρό και ένας μικρός βυζαντινός ναός. Στα τρία πρώτα κτήρια ανγνωρίστηκε από τους ανασκαφείς ένας δημόσιος προορισμός και αποδόθηκαν με επιφύλαξη στο ευρύτερο συγκρότημα του ασκληπιείου της πόλης. Τα οικοδομήματα αυτά, που ανήκουν στην πόλη των ύστερων ελληνιστικών και πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων έχουν αποκαλυφτεί εν μέρει, καθώς τμήματα τους παραμένουν κάτω από τις σύγχρονες οδούς και τις ιδιωτικές οικοδομές που περιβάλλουν τον αρχαιολογικό χώρο.

Το υστεροελληνιστικό στωικό κτήριο βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του χώρου και έχουν αποκαλυφτεί τμήματα της νότιας και της δυτικής πλευράς του, καθώς και τμήμα της υπαίθριας με χαλικόστρωτο δάπεδο, κεντρικής αυλής του, που περιβαλλόταν από στοές τουλάχιστον στις δύο πλευρές της που έχουν έρθει στο φως. Το κτήριο κατασκευάστηκε στο πρώτο μισό του 1ου αι. π.Χ. και σταμάτησε να χρησιμοποιείται στο τέλος του 3ου αι. μ.Χ., όταν στο νότιο τμήμα της αυλής του κατασκευάστηκε ρωμαϊκό λουτρό. Όσον αφορά τη χρήση του, πιθανόν να πρόκειται, σύμφωνα με τον ανασκαφέα, για το γυμνάσιο της αρχαίας Τρίκκης.

Τμήμα του μεγάλου κτηρίου με τα ψηφιδωτά δάπεδα, του ονομαζόμενου ”κτηρίου Α”, αποκαλύφτηκε στα βορειοδυτικά του υστεροελληνιστικού στωικού κτηρίου. Έχουν διακριθεί σε αυτό δύο οικοδομικές φάσεις από τις οποίες η αρχαιότερη ανάγεται στο πρώτο μισό του 1ου αι. π.Χ. και η δεύτερη στο δεύτερο τέταρτο του 3ου αι. μ.Χ. Από την τελευταία φάση του κτηρίου προέρχονται το λεγόμενο ”ψηφιδωτό του Λυκούργου”, όπου εικονίζεται ο μυθικός βασιλιάς Λυκούργος που κατειλημμένος από μανία και κρατώντας διπλό πέλεκυ, ετοιμάζεται να επιτεθεί στην τροφό του θεού Διονύσου, νύμφη Αμβροσία, καθώς και ένα ακόμη ψηφιδωτό με παράσταση επίσης από το Διονυσιακό κύκλο (ένας όρθιος νεαρός σάτυρος και ένας γέρος πάνω σε ημίονο).

Από το συγκρότημα του ρωμαϊκού λουτρού που κατασκευάστηκε στο τέλος του 3ου αι. μ.Χ., πάνω στο νότιο τμήμα του αιθρίου του υστεροελληνιστικού στωικού κτηρίου, και επισκευάστηκε στο τέλος του 4ου αι. μ.Χ. έχουν αποκαλυφτεί τμήματα των υποκαυστών, το praefurnium και μια τετράγωνη πισίνα με κτιστά τοιχώματα. Εκτός από τα ορατά σήμερα τμήματα του λουτρού, είχαν αποκαλυφτεί κατά τη διάρκεια της εκσκαφής θεμελίων για την ανέγερση μιας παρακείμενης οικοδομής, και τέσσερις αίθουσες χλιαρού νερού και αναπαυτήριο. Στο νοτιοδυτικό τέλος τμήμα του αρχαιολογικού χώρου έχει έρθει στο φως και ένας μικρός βυζαντινός ναός που χρονολογείται ανάμεσα στο 12ο και 13ο αιώνα μ.Χ.

Συντάκτης:  ΛΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

Πληροφορίες

Υπηρεσιακή Μονάδα: Εφορεία Αρχαιοτήτων Τρικάλων

Είσοδος ελεύθερη

Ώρες Λειτουργίας: 08:30π.μ.-15:00μ.μ.

Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος έπειτα από συνεννόηση με την Εφορεία.

Πρόσβαση στον Αρχαιολογικό Χώρο: Οδικώς