Το Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών στεγάζεται από το 1970 στο Μπεζεστέν κλειστή στεγασμένη αγορά του β’ μισού του 15ου αι. που βρίσκεται στο σημερινό κέντρο της πόλης. Χτίστηκε κατά το πρότυπο των βυζαντινών αγορών και το όνομα του σημαίνει αγορά υφασμάτων. Σήμερα στην Ελλάδα σώζονται δύο μόνο Μπεζεστένια, της Θεσσαλονίκης κα αυτό των Σερρών. Εκτίθενται ευρήματα, από την Μέση και Ύστερη Νεολιθική εποχή, Πρώιμη και Ύστερη εποχή του Χαλκού (αγγεία, πήλινα ειδώλια), από τον 4ο έως και 6ο -7ο π.Χ, τους Ρωμαϊκούς χρόνους, την Ελληνιστική και Βυζαντινή εποχή. Λειτουργεί καθημερινά εκτός Δευτέρας, από τις 8:30 π.μ. έως τις 3:00 μ.μ. (Η είσοδος είναι ελεύθερη). Πληροφορίες στο τηλ.23210-22257

Το Μουσείο εγκαινιάστηκε το 2003 και προκάλεσε το ενδιαφέρον και τον ενθουσιασμό σε αναγνωρισμένου κύρους ανθρώπους της τέχνης. Περιλαμβάνει έξι τμήματα όπου ο επισκέπτης μπορεί να δει σπάνια εκθέματα τα οποία η Ντίνα και ο Αλέκος Χατζηλίας συγκέντρωναν από το 1965. Η συλλογή περιλαμβάνει αγαλματίδια και εργαλεία από τη νεολιθική εποχή καθώς και εντυπωσιακό πλήθος παραδοσιακών φορεσιών, όπλων, σκευών οικιακής χρήσης, κοσμημάτων, διακοσμητικών, ζωνών, κεντημάτων, χαλιών, πινάκων και αντικειμένων τέχνης από την Ελλάδα και τη Μ.Ασία, από τις αρχές του 19ου αιώνα, καταγράφοντας 200 χρόνια ζωντανής βαλκανικής παράδοσης.

Λειτουργεί καθημερινά από τις 9:00-13:00 & 18:00-20:30,
Σαββατοκύριακο κατόπιν συνεννοήσεως. Ι.Δραγούμη 10, τηλ. 23210 24737, 23210 58749).

Βρίσκεται στο 1°χλμ. Σερρών – Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου. Αποτελεί έναν πολύ χρήσιμο οδηγό για τη γνώση, τη μελέτη, αλλά και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής. Εκθέτει ενότητες που περιλαμβάνουν ζώα, πουλιά, φυτά, έντομα και πετρώματα. Σκοπός του είναι η συλλογή και διατήρηση κάθε είδους πανίδας, χλωρίδας και ορυκτού πλούτου. 1°χλμ. Σερρών – Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου.

Είσοδος: ελεύθερη και κατόπιν συνεννόησης τηλ. 23210-83616

Στην περιοχή «Τσακαλάδες» όπου βρίσκεται το πηγάδι της «Γερακίνας», λειτουργεί το λαογραφικό Μουσείο της «Γερακίνας» το οποίο εγκαινιάστηκε το 2001.
Μέσα στο χώρο του Μουσείου βρίσκεται αίθουσα προβολών και διάφορα άλλα εκθέματα όπως παραδοσιακές ενδυμασίες, αγροτικά εργαλεία, σκεύη καθημερινής χρήσης και πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Όλα τα εκθέματα προέρχονται από δωρεές των Νιγριτινών. Πληροφορίες από το Πνευματικό Πολιτιστικό Κέντρο Νιγρίτας: τηλ. 23220 20332.

Ελθόντες οι Αθηναίοι, Άγνωνος του Νικίου οικιστού εκπεμφθέντος, Ηδώνας εξελάσαντες έκτισαν το χωρίον τούτο, όπερ πρότερον Εννέα οδοί εκαλούντο … ην Αμφίπολιν Άγνων ωνόμασεν, ότι επ’ αμφότερα περιρρέοντος του Στρυμόνος [δια το περιέχειν αυτήν] τείχει μακρώ απολαβών εκ ποταμού ες ποταμόν περιφανή ες θάλασσάν τε και την ήπειρον ώκισεν”. Θουκυδ. IV, 103.

“…οι Αθηναίοι ήλθαν πάλιν, υπό την αρχηγίαν του Αγνωνος, υιού του Νικίου, ως οργανωτού της αποικίας, και αφού εξεδίωξαν τους Ηδώνας, έκτισαν την Αμφίπολιν εις την θέσιν, η οποία ωνομάζετο από τότε Εννέα Οδοί…την οποίαν ο Άγνων ωνόμασεν Άμφίπολιν, διότι, καθώς ο ποταμός Στρυμών σχηματίζει αγκώνα, περιρρέοντα αυτήν από βορρά μέχρι νότου, κατεσκεύασεν, από εν σημείον του ποταμού εις άλλο, μακρόν τείχος, χωρίσας τον αγκώνα αυτόν, εντός του οποίου ίδρυσε την πόλιν, περίβλεπτον και από ξηράς και από θαλάσσης”.
Μετάφρασις, Ελευθερίου Βενιζέλου.

Η Αμφίπολη, ήταν η σημαντικότερη εστία ελληνισμού κατά τη διάρκεια των μακεδονικών και ρωμαϊκών χρόνων στην  γεωγραφική διαίρεση της Ηδωνίδας και Πιερίδας, περιοχή που καταλάμβανε το χώρο ανάμεσα στα ποτάμια Στρυμόνα και Νέστο και βρεχόταν από τον Στρυμονικό και Πιερικό κόλπο. 

Κατά τον Ηρόδοτο (Βιβλ. VII,113-114), στη δεύτερη εισβολή των Περσών στην Ελλάδα, ο Ξέρξης, στην περιοχή των εκβολών του Στρυμόνα στον Στρυμονικό κόλπο και, στη θέση της θρακικής πόλης Εννέα οδοί, που έλεγχε τη διάβαση του ποταμού Στρυμόνα και την είσοδο προς την ενδοχώρα,  έθαψε ζωντανά, κατά Περσική συνήθεια, εννέα αγόρια και εννέα κορίτσια των εντοπίων, προκειμένου να εξευμενίσει τους θεούς. 

Πρώτη προσπάθεια, χωρίς επιτυχία, εποικισμού της περιοχής των εκβολών του Στρυμόνα, απ’ όπου ήταν δυνατός ο έλεγχος της πλούσιας σε ποικίλα αγαθά ενδοχώρας, καθώς και των μεταλλείων του Παγγαίου, έγινε από τον Μιλήσιο Αρισταγόρα το 497/6 π.Χ.  Η αποτυχία του Αρισταγόρα δεν αποθάρρυνε τους Αθηναίους που προσπάθησαν, με  τραγική κατάληξη, να εποικίσουν την περιοχή των Εννέα οδών το 465/4 π.Χ. 

Η ονομασία της περιοχής και η αποτυχία της εποικιστικής προσπάθειας, συνδέονται κατά την παράδοση, με την κατάρα της όμορφης Φυλλίδας, κόρη επιφανούς ηγεμόνα της περιοχής, που απογοητευμένη από τον εραστή της Δημοφώντα τον Αθηναίο, τον οποίο μάταια περίμενε, κάνοντας εννέα φορές τη διαδρομή από την ενδοχώρα έως και το Στρυμονικό κόλπο να επιστρέψει σε αυτήν κατά τα συμφωνημένα από την Αθήνα, καταράστηκε τους Αθηναίους.

Το 437/6 π.Χ. και πάλι  Αθηναίοι έποικοι, με αρχηγό τον Άγνωνα του Νικία και με ορμητήριο την παραθαλάσσια πόλη Ηϊόνα, αργότερα επίνειο της Αμφίπολης, κατάφεραν στην θέση της αρχαίας θρακικής πόλης των Εννέα οδών να ιδρύσουν την Αμφίπολη, πόλη περίβλεπτο τόσο από τη θάλασσα όσο και από τη στεριά.

Η αποικία αυτή των Αθηναίων, σπουδαία από οικονομική και στρατηγική άποψη, έγινε το μήλο της έριδας μεταξύ των Αθηναίων και των Σπαρτιατών κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, με τραγικό κορύφωμα αυτής της διαμάχης, το θάνατο των στρατηγών Κλέωνα και Βρασίδα το 422 π.Χ. μπροστά στα τείχη της.

Στην κορυφή του λόφου, πάνω στον οποίο χτίσθηκε η πόλη, υψωνόταν η ακρόπολή της, που περιβαλλόταν από ιδιαίτερο τείχος μήκους 2.200 μ. Στα Ανατολικά της πόλης, όπου η πλαγιά του λόφου είναι ομαλή, κατασκευάστηκε για την προστασία της το μακρόν τείχος, τα άκρα του οποίου ενώνοταν με τον ποταμό Στρυμόνα, ενώ ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας ενίσχυσε την άμυνά της, στην ευκολοπρόσβλητη δυτική πλευρά της, κατασκευάζοντας διπλό τείχος και ανεβάζοντας έτσι το σύνολο του μήκους των τειχών της στα 7.500 μ.

Η αυτονομία της πόλης καταργήθηκε το 357 π.Χ.,  χρονιά που αυτή καταλήφθηκε από τον Μακεδόνα βασιλιά Φίλιππο Β΄ και  ενσωματώθηκε στο Μακεδονικό κράτος.

Έκτοτε η πόλη υπήρξε ισχυρό ορμητήριο των Μακεδόνων, έως και την καταστροφή της τον 1ο αιώνα π.Χ. από τους Θράκες.

Στην Αμφίπολη την άνοιξη του 334 π.Χ., ο Αλέξανδρος ο Μέγας, συνάντησε με το στρατό του το στόλο των Μακεδόνων, που ναυλοχούσε στην Κερκινίτιδα λίμνη, και ξεκίνησε την πανελλήνια κατά των Περσών εκστρατεία

Η Αμφίπολη συνδέεται, κατά τρόπο τραγικό, τόσο με το τέλος της γενιάς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αφού σε αυτή βρήκε το 310/9 π.Χ. άδοξο τέλος η σύζυγός του Ρωξάνη και ο διάδοχός του Αλέξανδρος ο Δ΄, όσο και με το τέλος του Μακεδονικού κράτους, αφού, με την παράδοσή της τον Ιούνιο του 168 π.Χ. στο Ρωμαίο Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, χάθηκε κάθε ελπίδα αντίστασης του Μακεδόνα βασιλιά Περσέα.

Μετά τη διαίρεση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους σε τέσσερα αυτόνομα και αβασίλευτα κράτη, διαίρεση που αποφασίστηκε σε συνέδριο που έγινε στην  Αμφίπολη, η πόλη αυτή ορίστηκε πρωτεύουσα της πρώτης “μερίδας” και σαν τέτοια γνώρισε την πρόοδο και την ευημερία.

Σημαντικός σταθμός επί της Εγνατίας οδού, σε αυτήν αναπαύτηκε ο Απόστολος Παύλος το 49/50 μ.Χ. (Πράξεις 17.1) όταν από τους Φιλίππους πήγαινε στη Θεσσαλονίκη. Υπήρξε επισκοπή της μητροπόλεως Θεσσαλονίκης από τον 4ο αιώνα έως και το 692. Οι επιδρομές των σλάβων κατά τον έβδομο αιώνα ερήμωσαν την πόλη και την περιοχή της. Στα κατοπινά χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, στη θέση της αρχαίας Αμφίπολης, που απαντάται σε διάφορους συγγραφείς με ονόματα όπως, Μυρίκη, Κράδαιμνα, Ανάδραιμος, Ποπολία κ.τ.λ.,  δημιουργήθηκε ο βυζαντινός οικισμός Μαρμάριο ενώ η περιοχή, μετά την κατάληψη της από τους Τούρκους το 1382-1383 ονομαζόταν Γενί κιόϊ (Νεοχώρι).

Σήμερα, η θέση της αρχαίας Αμφίπολης, ταυτίζεται με τα ερείπια παλαιάς πόλης στην κορυφή λόφου, νότια του σημερινού ομώνυμου χωριού του Νομού Σερρών.   

Το 1913-1914 δίπλα στην παλιά γέφυρα του ποταμού Στρυμόνα βρέθηκαν τα τμήματα ενός υπερφυσικού μαρμάρινου Λεονταριού ύψους 5,37 μ. Οι αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν στην περιοχή το 1922 αποκάλυψαν μια ορθογώνια βάση με πλευρά 10,20 μ., πάνω στην οποία το 1936 στήθηκε το μνημείο, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα και ερμηνεύεται από κάποιους ερευνητές, ως μνημείο του αμφιπολίτη Λαομέδοντα, που ήταν ναύαρχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ άλλοι το τοποθετούν χρονικά αργότερα και το συνδέουν με ναυμαχία της ελληνιστικής εποχής.

Το 1956 αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή της Αμφίπολης, έφεραν στο προσκήνιο τμήματα του περιβόλου της πόλης, δημόσια κτίσματα και ιδιωτικές κατοικίες, καθώς και ένα μεγάλο μέρος από τη νεκρόπολή της. Τα τείχη της πόλης, εντυπωσιακά ακόμη και σήμερα με μόνη τη θέα των υπολειμμάτων τους, είχαν ισχυρούς πύργους για την άμυνα της Αμφίπολης, καθώς και πέντε οχυρές πύλες από τις οποίες, η πλησιέστερη στον ποταμό, οδηγούσε στην περίφημη από το Θουκυδίδη γέφυρα, που ένωνε τις δυο πλευρές του Στρυμόνα, στηριζόμενη σε εκατοντάδες ξύλινους πασσάλους μπηγμένους στην κοίτη του ποταμού.  

Από τα ιερά της αρχαίας πόλης βρέθηκαν: το Θεσμοφόριο ή Νυμφαίο, ορθογώνια κατασκευή μήκους 7,85χ5,95 μ. έξω από το βόρειο τμήμα του τείχους και το ιερό του Άττι στα βορειοδυτικά του τείχους. Τα σπουδαιότερα όμως ιερά, της Αρτέμιδος Ταυροπόλου και της Αθηνάς, δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί.

Από τα δημόσια κτίσματα εντυπωσιάζουν τα υπολείμματα του γυμνασίου της πόλης μήκους 49χ 36 μ. καθώς και η δίπλα σε αυτό δωρική στοά μήκους 120 μ.

Στο χώρο της αρχαίας ακρόπολης, που προστατευόταν από τείχη του 4ου -5ου αιώνα,  αναπτύχθηκε η παλαιοχριστιανική Αμφίπολη, στα όρια της οποίας μετά από ανασκαφές που άρχισαν το 1920, διακόπηκαν και ξανάρχισαν το 1960, βρέθηκαν τέσσερις τρίκλιτες βασιλικές του 5ου και 6ου αιώνα. Όλες οι βασιλικές είναι πλούσια διακοσμημένες με  μαρμαρόστρωτα και ψηφιδωτά δάπεδα. Τα ψηφιδωτά που υπάρχουν στα πλάγια κλίτη εικονίζουν γεωμετρικά σχήματα και φιγούρες από το ζωικό βασίλειο.

Το εντυπωσιακότερο μνημείο της χριστιανικής Αμφίπολης είναι ένας περίκεντρος ναός, που χρονολογείται από τον 6ο αιώνα. Οι μαρμάρινες κολόνες στο ισόγειο του ναού, που είχε πολυγωνικό πλακόστρωτο κέντρο, είχαν δίζωνα κιονόκρανα που απεικόνιζαν κεφάλια από ζώα και πουλιά, ενώ οι κολόνες του υπερώου είχαν ως διακόσμηση στα κιονόκρανά τους φύλλα ακανθών.

Έξω από τα τείχη και στην περιοχή που κάποτε ήταν η γέφυρα του ποταμού Στρυμόνα (Πόρος του Μαρμαρίου) σώζονται τα υπολείμματα δυο βυζαντινών πύργων, που είχαν διπλή αποστολή και λειτουργία, χρησιμεύοντας και ως αποθήκες γεωργικών προϊόντων και ως φυλάκια ελέγχου της διάβασης του ποταμού.

Ο πλησιέστερος προς την Αμφίπολη πύργος, κατασκευάστηκε το 1367 και είναι κτίσμα των ιδρυτών της μονής του Παντοκράτορας του Αγίου Όρους, των αδελφών Αλεξίου και Ιωάννου των Παλαιολόγων.

Σήμερα ο επισκέπτης του αρχαιολογικού χώρου της Αμφιπόλεως εντυπωσιάζεται από τα εναπομείναντα λαμπρά δείγματα ενός σπουδαίου παρελθόντος, ενώ στο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης μπορεί να δει και να θαυμάσει, υποδειγματικά παρουσιαζόμενα, νομίσματα και επιγραφές καθώς και σπάνια ευρήματα του συνόλου της ιστορικής διαδρομής της αρχαίας πόλης.

Βρίσκεται στην νοτιοανατολική πλευρά του νοµού και έχει µήκος 15 χιλιόµετρα. Το φαράγγι
βρίσκεται ανάµεσα στα όρη Παγγαίο και Μενοίκιο και εκτείνεται από το χωριό Συµβολή µέχρι
το Σταθµό Άγγιστας. Η είσοδος για τους επισκέπτες είναι από το Δ.Δ της Συµβολής. Το
φαράγγι είναι γνωστό και ως «Στενά Πέτρας» και «Διώρυγα». Σε τρία σηµεία του φαραγγιού
έχουν βρεθεί βραχογραφίες που παριστάνουν καµήλες, ελάφια, ιππείς που κρατούν τα ηνία
των αλόγων και ακόντια, αλλά και αφηρηµένα σχέδια. Εκτιµάται ότι οι βραχογραφίες αυτές
είναι φτιαγµένες τον 5ο µε 6ο µ.Χ αιώνα. Πλούσια είναι η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής,
ενώ µε το πέρασµα των αιώνων έχουν δηµιουργηθεί αρκετές σπηλιές και καµάρες κατά µήκος
της χαράδρας. Τα τελευταία χρόνια στο ποταµό αναπτύσσονται αθλητικές δραστηριότητες
όπως Rafting, κανό, καγιάκ κ.α.

Βρίσκεται στα νότια του νοµού κοντά στις εκβολές του Στρυµόνα. Το χαµηλό ύψος και η
οµαλότητα του βουνού το καθιστούν τόπο ιδανικό για πεζοπορίες και περιήγηση µε άλογα.
Χαρακτηρίζεται από χαµηλή βλάστηση και συναντώνται σπάνιες ορχιδέες. Στην περιοχή
βρίσκεται το παλιό χωριό των Κερδυλίων, µνηµείο της πρώτης πανελλαδικά αντιστασιακής
δράσης ενάντια στις δυνάµεις του άξονα, κατά τον 2ο Παγκόσµιο Πόλεµο

H λίμνη της Κερκίνης, είναι ένας από τούς σπουδαιότερους υγροτόπους της Ελλάδος. Στο σημαντικότατο αυτό βιολογικό σύνολο ζει, αναπτύσσεται και αναπαράγεται σε αριθμό και ποικιλία, ένας πλούσιος κόσμος έμβιων οργανισμών, μια βιοκοινότητα, που η προστασία και διατήρηση της για λόγους ηθικούς, αισθητικούς, επιστημονικούς και οικονομικούς είναι ζωτικής σημασίας.
H λίμνη της Κερκίνης βρίσκεται 45 χλμ. Δυτικά της πόλης των Σερρών και δίπλα στο χωριό Λιθότοπος. Το όνομα της δανείστηκε από τη μνημονευόμενη στον Αρριανό λίμνη Κερκινίτιδα, όπου τναυλοχούσε ο στόλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου,

« Τηθύςδ’ Ώκεανω Ποταμούς τέκε δινήεντας, Νεϊλόντ’ ‘Αλφειόν τε και Ήριδανόν βαθυδίνην Στρυμόνα Μαίανδρόν τε καί Ίστρον…» Ησιόδου, Θεογονία, στ., 337-339. H λίμνη αυτή βρισκόταν κοντά στις εκβολές του ποταμού Στρυμόνα και στην πόλη της Αμφίπολης, η πριν από μερικές δεκαετίες αποξηραμένη λίμνη τ’ Αχινού.

H σημερινή τεχνητή λίμνη της Κερκίνης, δημιουργήθηκε, στην θέση του έλους του “Μπουτκόβου”, που ταυτίζεται από τους περισσότερους ερευνητές της ιστορικής γεωγραφίας της Ανατολικής Μακεδονίας, με την αρχαία λίμνη Πρασιάδα. Ο ποταμός Στρυμόνας, που λατρεύτηκε ως θεός κατά την αρχαιότητα για τις πλούσιες δωρεές των υδάτων του στον κάμπο των Σερρών, μα και για την καταστροφική δύναμη του, όταν πλημμύριζε, έμπαινε στην Ελλάδα, προερχόμενος από τη Βουλγαρία, από τα στενά του Ρούπελ και, πριν ενώσει το περιεχόμενο του με τα νερά του Στρυμονικού κόλπου, αναπαυόται στην λίμνη της Κερκίνης, που η δημιουργία της είχε ως σκοπό την ανάσχεση των πλημμύρων, τη συγκράτηση των φερτών υλών και την άρδευση του Σερραϊκού κάμπου.

Τα έργα δημιουργίας της λίμνης ξεκίνησαν από την εταιρεία Monks-Ulen to 1928-1936 και ολοκληρώθηκαν από το Ελληνικό κράτος. Τα έργα αυτά περιελάμβαναν τη δημιουργία αναχωμάτων, την κατασκευή φράγματος, την αποξήρανση της λίμνης του Αχινού, τη δημιουργία διωρύγων άρδευσης, την κατασκευή δικτύου τάφρων και τη διευθέτηση χειμάρρων, έτσι ώστε να αυξηθεί και ταυτόχρονα να προστατευτεί η γεωργική παραγωγή, που ως η κυρία οικονομική δραστηριότητα του Νομού Σερρών εξαρτάται άμεσα από την υδροδοτική ικανότητα της λίμνης Κερκίνης.

H δημιουργία του τεχνικού αυτού ταμιευτήρα υδάτων ευνόησε την ανάπτυξη μιας βιοκοινότητας φυτικών και ζωικών ειδών σε ένα σπάνιας ομορφιάς υγρότοπο που προστατεύεται από τη συνθήκη Ramsar, την Ελληνική Νομοθεσία και την Οδηγία της Ε.Ο.Κ. 79/409. Στο παρυδάτιο δάσος βρίσκουν καταφύγιο 276 καταγεγραμμένα είδη πουλιών που αποτελούν το 68% των ειδών που υπάρχουν στην χώρα μας, 70 από τα οποία, καθώς είναι σπάνια ή κινδυνεύοντα, όπως ο αργυροπελεκάνος, ο ροδοπελεκάνος, η λαγγόνα, ο νυκτοκόρακας, η χουλιαρομύτα, η χαλκόκοτα, ο μαυροπελαργός και όλοι οι τσικνιάδες, θεωρούνται προστατευόμενα για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Με τα χρόνια, η χωρητικότητα της λίμνης περιορίστηκε από τα φερτά υλικά του ποταμού Στρυμόνα και έτσι το 1982 κατασκευάστηκε ένα νέο φράγμα, με νέα αναχώματα, που αύξησε την επιφάνεια της λίμνης εποχιακά από 54.000 έως και 72.000 στρέμματα, με περιοδική μεταβολή της στάθμης από τα + 32 m έως και τα + 36 m. H αύξηση του ύψους των νερών επηρέασε τη δυναμική του υγροτόπου, καθώς, ένα μέρος από τα υγρολίβαδα έχασε την πλούσια υδροχαρή του βλάστηση και οι καλαμώνες αφανίζονται, ενώ, ένα μεγάλο μέρος από το παρυδάτιο δάσος, εξ αιτίας των νέων αναχωμάτων, μετατράπηκε σε χωράφια, με προφανή επίδραση στους πληθυσμούς των πουλιών, που έκτιζαν τις φωλιές τους πάνω στα κλαδιά των δέντρων.

Παρ’ όλα αυτά, η σχετικά ρηχή, στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου, λίμνη, σε συνδυασμό με τα οικοσυστήματα των ορεινών όγκων της Κερκίνης (Μπέλες) και του Μαυροβουνίου (Κρούσια), που καθρεπτίζουν τις κορφές τους στα νερά της, ευνοούν την ανάπτυξη μιας υψηλής βιολογικής παραγωγικότητας που επαυξάνεται από τις θρεπτικές ύλες που κουβαλά στη λίμνη ο ποταμός Στρυμόνας. Ο συνδυασμός των τριών στοιχείων – ποικιλότητα βλάστησης, νερό, και γόνιμο έδαφος – δημιουργεί στην περιοχή ένα αρκετά σημαντικό αριθμό βιοτόπων που διαφέρουν στη δομή τους και στη λειτουργικότητα τους.
Την άνοιξη, καθώς η λίμνη πλημμυρίζει, το δάσος από ιτιές, αλμυρίκια, πλατάνια, σκλήθρα και λευκές αποτελεί έναν σημαντικότατο χώρο αναπαραγωγής και φωλιασμού των υδρόβιων πουλιών, ενώ ο εντυπωσιακότατος τάπητας από νούφαρα, που καλύπτει σχεδόν 7 τ.χ. προσφέρει ένα εξαιρετικό καταφύγιο για τα ψάρια. Στα υγρά λιβάδια με την πλούσια ελόβια βλάστηση, οι ερωδιοί, οι χουλιαρομύτες και οι χαλκόκοτες βρίσκουν πλούσια τροφή, ενώ στα ρηχότερα νερά αφθονεί η σαλβίνια και το νεροκάστανο, τροφή εξαιρετική για τα υδρόβια πουλιά της λίμνης.
Το χειμώνα, που η στάθμη της λίμνης πέφτει, αλλάζει η σύνθεση της ορνιθοπανίδας, όμως η ποικιλότητά της παραμένει υψηλή.

Στα νερά της λίμνης υπάρχουν περισσότερα από τριάντα είδη ψαριών, όπως ο κυπρίνος (γριβάδι), το χέλι, η πεταλούδα, ο γουλιανός κλπ. ενώ στα όριά της ζει ένας σημαντικός αριθμός διαφορετικών αμφιβίων, ερπετών και ασπόνδυλων ειδών. Στα άκρα του παρυδάτιου δάσους ζει ο μεγαλύτερος αριθμός βουβαλιών στην Ελλάδα. Στην ευρύτερη περιοχή, που γειτονεύει με τη λίμνη, ζουν πολλά θηλαστικά, όπως το τσακάλι, ο λύκος, η αγριόγατα, ο λαγός, η αλεπού, η νυφίτσα, το ζαρκάδι, ο ασβός κ.τ.λ. Σήμερα, η αφθονία της τροφής στα νερά της λίμνης, η γεωγραφική της θέση, η ποικιλότητα των βιοτόπων και της βλάστησης της συμβάλλουν, ώστε ο υγροβιότοπος αυτός να είναι ένα σπουδαιότατο περιβάλλον για την ανάπτυξη της ορνιθοπανίδας, που βρίσκει εδώ ιδανικές συνθήκες διαβίωσης και αναπαραγωγής, ενώ η λίμνη, αυτή καθ’ αυτή, καλύπτει τεράστιας σημασίας οικολογικές και οικονομικές απαιτήσεις.

O Λαϊλιάς, ο σπουδαιότερος δασικός πνεύμονας του νομού Σερρών και ο σημαντικότερος τόπος αναψυχής των Σερραίων, βρίσκεται στο δυτικό τμήμα των βουνών της Βρόντους. Με έκταση 33.000 στρεμμάτων, το δάσος αποτελείται, κυρίως, από δασική πεύκη και οξιά. Βρίσκεται, ο ορεινός όγκος του Λαϊλιά, βόρεια από την πόλη των Σερρών και σε απόσταση 25 χλμ., με κατεύθυνση από ΒΑ προς ΝΔ. Το ύψος της ορεινής αυτής ζώνης, από την επιφάνεια της θάλασσας, κυμαίνεται, από 700μ. (Ρέμα Κονλού) έως και την Κορυφή Αλή Μπαμπάς (ύψος 1849μ.) απ’ όπου ο ορειβάτης, καθώς φυσά ο παγερός Βοριάς από τη χιονισμένη Θράκη, κάνοντας αίθρια τα πάντα, θεάται, στην ολότητά του, τον πολύχρωμο, τον ωραιόφθαλμο, τον καρποδότη κάμπο των Σερρών.

Το όνομα Λαϊλιάς, κατά την επικρατέστερη εκδοχή, προήλθε από παραφθορά του τουρκικού τοπωνυμίου Yailas=Γιαϊλιάς, που σημαίνει παραθεριστικός οικισμός, ενώ ετυμολογείται και από παραφθορά του ονόματος του αγίου των Ελληνικών βουνών Προφήτου Ηλία.

Kατά τον Τούρκο περιηγητή Ελβιά Τσελεμπή, που επισκέφθηκε τον Λαϊλιά το 1668 «…πράγματι, το βουνό αυτό, <είναι> τόπος με λαμπρό αέρα, αληθής θελξικάρδιος παράδεισος, ανώτερος του οποίου δεν υπάρχει». Για την εξυπηρέτηση των 2.000 παραθεριστών, πάντα κατά τον ίδιο περιηγητή, υπήρχαν διάσπαρτα στο δάσος του Λαϊλιά, περίπου σαράντα Τζαμιά, δύο Λουτρά, ένα Σχολείο, Χάνια (Πανδοχεία) και ιεροδικαστήριο.

Το ανάγλυφο της περιοχής του βουνού, κατά κανόνα, παρουσιάζει σειρές από ομαλές κορυφές, ενώ, από υδρολογική άποψη, η περιοχή αποτελεί τμήμα της λεκάνης απορροής του ποταμού Κρουσοβίτη.

Γεωλογικά, ο Λαϊλιάς, είναι τμήμα της  κρυσταλλοσχιστώδους μάζας του ορεινού όγκου της Ροδόπης και έχει πετρώματα, κυρίως, υψηλού βαθμού μεταμορφώσεως,  όπως γνεύσιο,  μάρμαρα,  σχιστόλιθο.  Η ηλικία των πετρωμάτων χρονολογείται από την Προκάμβιο έως και την Κατωπαλαιοζωική εποχή.

Το βιοκλίμα της περιοχής είναι όμοιο με τα βιοκλίματα της μεσευρώπης και έτσι ο Λαϊλιάς έχει υπέρυγρο βιόκλιμα με δριμύ χειμώνα.

Ο επισκέπτης του Λαϊλιά, εντυπωσιάζεται από την πλούσια χλωρίδα του, στην οποία έχουν καταγραφεί 515 είδη, από τα οποία τα 345 είναι πολυετή ποώδη, τα 44 θάμνοι ή δενδρύλλια, τα 22 δέντρα και τα 104 μονοετή είδη, ενώ είκοσι και μία ποικιλίες φυτών και κατώτερες φυτικές μονάδες, από τη χλωρίδα του δάσους, είναι μοναδικές, μερικές σε ολόκληρη την Ελλάδα και κάποιες στο βορειοελλαδικό χώρο.

Το χειμώνα σιωπά το δάσος του Λαϊλιά, καθώς σκεπάζεται από τις υγροπόρευτες αέριες νεφέλες, που δροσοντυνουν την οξιά και θηριόμορφες όψεις δίνουν στα βαρυχιονισμένα κέδρα. Όλα στο δάσος προσδοκούν των ζωντανών τη γλυκιά θέα, τον Ήλιο, που τον πολύβουο, τον πολύχρωμο, τον πολυάνθιστο, τον πανεύοσμο κόσμο του δάσους θα αναστήσει. Την Άνοιξη και, ρ κυρίως, την εποχή της βλαστικής περιόδου, το δάσος χρώμα, καθώς ανθίζουν οι προάγγελοι της άνοιξης, τα βολβόφυτα και τα κονδυλόφυτα: Crocus bilforus, Crocus pulchellas κ.λ.π..

Στην πανίδα του Λαϊλιά καταγράφεται ένας πλούσιος κόσμος θηλαστικών, με χαρακτηριστικότερα είδη: το λαγό (Lepus europaeus), τον Ασβό (Meles meles), την Αλεπού (Vulpes vulpes), το Ζαρκάδι (Capreolus capreolus), τον Αγριόχοιρο (Sus scrofa), την Αγριόγατα (Felis sylvestris) κ.α., ενώ, ενίοτε, ο λύκος και η αρκούδα βρίσκουν καταφύγιο στις πιο απρόσιτες για τον άνθρωπο γωνιές του δάσους. Περισσότερα από σαράντα είδη πτηνών υπάρχουν μέσα στο οικοσύστημα του Λαϊλιά, με χαρακτηριστικότερα, το Ξεφτέρι (accipiter nisus), το Ψευταϊδόνι (Cettia cetti), το Φιδαετό (Circaetus   gallicus),   τον Αετομάχο  (Lanius collurio) κ.α.

Στις ανατολικές και δυτικές  πλευρές του  δάσους ζουν διάφορα είδη ερπετών όπως π.χ., ο Λαφιάτης (Ela- Μpie guatuorlneata), η Πρασινόσαυρα (Lacerta viribis), η Βαλκανόσαυρα (Pobarcis taurica), η Οχιά (Vipera ammodyts) κ.α. ενώ στα αμφίβια, που ζουν στις υγρότερες περιοχές του δάσους, έχουν καταγραφεί ο Πρασινόφρυνος (Bufo viridis), ο Χωματόφρυνος (Bufo bufo), ο Τρίτωνας (Triturus cristatus) κ.α. Oι καλυμμένες από δάση οξιάς και ορεινής πεύκης πλαγιές των κορυφών του Λαϊλιά (με κωδικό GR 1260007 στο πρόγραμμα NATURA 2000), προσφέρουν στον επισκέπτη του δάσους δυνατότητες για κυνήγι, κατασκήνωση, χειμερινά αθλήματα, φωτογραφία, ζωγραφική, μελέτη τής φύσης, αναρρίχηση, ορεινή ποδηλασία και πεζοπορία στο περιπατητικό μονοπάτι Ε6.

Στο κέντρο σχεδόν του Λαϊλιά υπάρχει ο Σφαγνώνας Μπαλτά Τσαΐρ, ένας σπουδαίας σημασίας για τη μελέτη της ιστορίας του δάσους, παλαιοβοτανικός χώρος. Ο Σφαγνώνας έχει ανακηρυχθεί «Διατηρητέο μνημείο της Φύσης» και περιοχή «ιδιαιτέρου Φυσικού κάλλους». Στην υδατοβριθή αυτή περιοχή, με την πλούσια βλάστηση, υπάρχουν υποδομές αναψυχής των επισκεπτών.

Ιστορικά   στοιχεία,   που   εντοπίστηκαν   στο ευρύτερο ορεινό συγκρότημα της Βροντούς δείχνουν πως η περιοχή του  Λαϊλιά  κατοικήθηκε από την  πρώιμη νεολιθική εποχή.

Το αποτέλεσμα μελετών, για την εξέλιξη της βλάστησης στο δάσος του Λαϊλιά, βεβαιώνει τις σημαντικές αλλαγές από ανθρώπινη επέμβαση που έγιναν σε αυτό περί το 1200π.Χ., εποχή εγκατάστασης στην περιοχή της φυλής των Σιριοπαιόνων. Οι Σιριοπαίονες, στην πρώιμη αρχαϊκή εποχή, στήριξαν την αύξηση της ισχύος τους στην εκμετάλλευση   των   επιφανειακών μεταλλευμάτων που υπήρχαν στην περιοχή του Δάσους και στην ξύλευση της ελάτης, σε τέτοιο βαθμό, που άλλαξαν με αυτή τους τη δραστηριότητα την ισορροπία στη χλωρίδα του δάσους.
Η ύπαρξη στην εξωδασική ζώνη, και κοντά στο χωριό Ορεινή, αρχαίου κάστρου και μεταλλουργείου σιδήρου μας βεβαιώνει πως, πράγματι, η ξύλευση του δάσους από τους αρχαίους κατοίκους γινόταν για την καμίνευση μεταλλεύματος από το οποίο κατασκεύαζαν όπλα και σιδηρά εργαλεία, πιθανότατα και αργυρά κοσμήματα, όπως και οι κάτοικοι της Άνω Βρόντους (χωριό   βόρεια   του Λαϊλια) που, εως και το 1913, σε οκτώ χυτήρια, κατασκεύαζαν με παλαιές μεθόδους σιδερένια σκεύη και εργαλεία με πρώτη ύλη από το δάσος και το έδαφος του βουνού. Στο Λαϊλιά και στη θέση «Ολύμπια» λειτουργεί από το 1956, με ευθύνη του Ορειβα­τικού Συλλόγου Σερρών ένα θαυμάσιο καταφύγιο, που προσφέρει πολιτισμένες υπηρεσίες στους πεζοπόρους και επισκέπτες του δάσους. Από το 1980 στη θέση «Κατιμέρια» υπάρχει το Σαλέ του Ορειβατικού Συλλόγου που, εκτός από την υψηλής ποιότητας προσφορά υπηρεσιών στους χιλιάδες εκδρομείς, υποστηρίζει, μία ελεγχόμενη πίστα καταβάσεων μήκους 1.000 μ, που εξυπηρετείται με αναβατήρα Ski Lift μήκους 900μ. και δυνατότητα ανάβασης στην κορυφή του Αλή Μπαμπά 800μ. χιονοδρόμων την ώρα.

Στον Λαϊλιά, για τους extreme χιονοδρόμους, λειτoupγoύv ανάλογες των δυνατοτήτων τους πίστες, ενώ η πίστα για τους αθλητές του διάθλου θεωρείται μια από τις καλύτερες της Ελλάδος.

Ένα από τα γραφικότερα μονοπάτια του Λαϊλιά οδηγεί σε έναν τεράστιο μονόλιθο, το βράχο της «Κατίγκας». Οι Τούρκοι ονόμαζαν το βράχο «Αγί-Καγιασί», που πάει να πει, βράχος της αρκούδας. Από την κορυφή του φυσικού αυτού μνημείου, ο τολμηρός ορειβάτης θαυμάζει, σε όλες τις εποχές του χρόνου, το μοναδικής ομορφιάς δάσος οξιάς και ορεινής πεύκης, που πολύχρωμο απλώνεται μπροστά του.

Οι πιο ευαίσθητοι στη φαντασία από τους επισκέπτες αυτής της περιοχής, επηρεασμένοι ίσως και από το θρύλο που θέλει την Κατίγκα, την όμορφη αλλά απογοητευμένη από την αθέτηση υποσχέσεως του αγαπημένου της τσελιγκοπούλα, να δίνει τέλος στη ζωή της πέφτοντας στο κενό από την κορυφή του βράχου, ακούν, καθώς ο αέρας σφυρίζει στα κλαδιά της οξιάς, τη σπαρακτική φωνή της. Ένας ακόμη θρύλος, που σχετίζεται με το δάσος του Λαϊλιά, σώζεται στις ταξιδιωτικές αναμνήσεις του Εβλιά Τσελεμπή. Σύμφωνα με αυτόν το θρύλο, στο πυκνό δάσος του Λαϊλιά, ζούσε κάποτε ή, λατρευόταν εκεί, ο Πέρσης Ζαλ, ο μυθικός Ζαρατούστρα.

Ο θρύλος αυτός σώζει μνήμες από την κάποτε μακροχρόνια παρουσία των Περσών στην περιοχή των Σερρών. Κατά τον Ηρόδοτο (V 12-6) οι Πέρσες έζησαν στην περιοχή του κάμπου των Σερρών δύο φορές. Την πρώτη το 513-512 π.Χ. όταν ο Μεγάβαζος, στρατηγός του Δαρείου Α’, αιχμαλώτισε και μετέφερε με τη βία τους Σιριοπαίονες στα βάθη της Περσίας και τη δεύτερη, μετά την ήττα τους στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. (Ηρόδοτος VIII 115-16), προκειμένου να ανασυντάξουν τις δυνάμεις τους.

Στο δάσος του Λαϊλιά, που προστατεύεται από νόμους και αποφάσεις της Ελληνικής Πολιτείας και την Οδηγία 92/43/Ε.Ο.Κ – Δίκτυο ΦΥΣΗ 2000, κάθε χρόνο γίνονται λαϊκές εκδηλώσεις, με κέντρο το γραφικό παρεκκλήσι της Κοιμήσεως  της Θεοτόκου.

Στη βόρεια πλευρά του Aλή Mπαμπά, μέσα σε δάσος από οξυές και πεύκα, σε υψόμετρο 1600μ. βρίσκεται το χιονοδρομικό κέντρο του Λαϊλιά, δημιούργημα του Eλληνικού Oρειβατικού Συλλόγου (EOΣ) Σερρών. Aπέχει από την πόλη των Σερρών είκοσι επτά (27) χιλ. και ο δρόμος που το συνδέει με την πόλη είναι ασφαλτοστρωμένος και εκχιονίζεται καθημερινά , στις περιόδους των χιονοπτώσεων. Διαθέτει μιά βασική χιονοδρομική πίστα συνολικού μήκους χιλίων (1000)μ. και πλάτους 60μ. η οποία εξυπηρετείται από ένα συρόμενο χιονοδρομικό αναβατήρα, μήκους 850μ,που μπορεί να μεταφέρει επτακόσια (700) άτομα την ώρα. Tελευταία,έγινε επέκταση του αναβατήρα αυτού κατά άλλα 200μ , ώστε να φθάνει μέχρι την κορυφή του βουνού (υψόμετρο 1850 μ.). Yπάρχει ένας ακόμη μικρός συρόμενος αναβατήρας,μήκους 200μ για αρχάριους.
Στην αφετηρία της πίστας γίνονται ενοικιάσεις σύνεργων του σκι για τους μη οργανωμένους ερασιτέχνες. Για τους αρχάριους , λειτουργούν στο χιονοδρομικό κέντρο ιδιωτικές Σχολές εκμάθησης της τεχνικής του σκι, στην οποία διδάσκουν έμπειροι καθηγητές.Mε φωτισμό που έχει τοποθετηθεί στην πίστα, προσφέρεται αυτή και για νυκτερινό σκι.
H θέα των σκιερ, στη φωτιζόμενη πίστα, μέσα στο δάσος οξυάς και έλατου,είναι φαντασμαγορική.
Στο τέρμα της χιονοδρομικής πίστας υπάρχει και λειτουργεί ένα ωραιότατο σύγχρονο χιονοδρομικό περίπτερο-ΣAΛE-,με εστιατόριο, αναψυκτήριο και κοιτώνες, που διαθέτει κεντρική θέρμανση.
(τηλ. 2321-58783)
Στο χιονοδρομικό κέντρο του Λαϊλιά πραγματοποιούνται κάθε χρόνο αγώνες καταβάσεων και δρόμου αντοχής, πανελλήνιοι, περιφερειακά πρωταθλήματα,τοπικοί και άλλοι χιονοδρομικοί διεθνείς αγώνες.Tο χιονοδρομικό κέντρο λειτουργεί κάθε Παρασκευή-Σάββατο-Kυριακή και όλες τις αργίες (τηλ.2321-58784, 62400)
Eίναι ένα από τα αξιολογώτερα χιονοδρομικά κέντρα της Eλλάδας, το οποίο κάθε Σαββατοκύριακο, συγκεντρώνει πάρα πολλούς λάτρεις του σκι,τόσο ερασιτέχνες όσο και αθλητές, όχι μόνο Σερραίους αλλά και από όμορους Nομούς, κυρίως της Θεσ/νίκης.
Χαρακτηρίζεται από πολύ καλή χιόνωση, που διαρκεί 3 1/2 με 4 μήνες (τέλος Nοεμβρίου με μέσα Mαρτίου),η οποία σε συνδυασμό με την πολύ καλή κατάσταση των πιστών και την κατάφυτη περιοχή στην οποία βρίσκονται, δημιουργεί άριστες προϋποθέσεις προσέλκυσης του κόσμου, ενισχυομένου αυτού και από την εύκολη πρόσβαση , λόγω του πολύ καλού,βατού και σύντομου οδικού δικτύου. H μαζική εξυπηρέτηση διανυκτερεύσεων, αν εξαιρέσουμε τους λίγους κοιτώνες του Σαλέ, που εξυπηρετεί κυρίως αθλητές, και τις λίγες κλίνες για ογδόντα (80) άτομα του ορειβατικού καταφυγίου του EOΣ, το οποίο είναι κτίριο τριόροφο, σε άριστη κατάσταση με κεντρική θέρμανση, γίνεται από τα ξενοδοχεία της πόλης των Σερρών. Για τη φιλοξενία στο καταφύγιο απαιτείται προσυνεννόηση με τον EOΣ.Tο καταφύγιο απέχει από την πίστα περίπου τρία (3) χιλ..Yπάρχουν μεγαλόπνοα σχέδια για ξενοδοχειακή υποδομή,αθλητικές εγκαταστάσεις, χώρους αναψυχής, κατασκευή νέων πιστών, δρόμων αντοχής κλπ. ώστε ο Λαϊλιάς να καταστεί ένα από τα πιο σύγχρονα Aθλητικά Kέντρα, εφάμιλλο αυτών της Eυρώπης.’Eργα μεγάλα, που όμως δεν θα αργήσουν να υλοποιηθούν,αρκεί να δοθεί η προτεραιότητα. Oι Σερραίοι τρέφουν μια παραδοσιακή λατρεία για το δάσος αυτό του Λαϊλιά,το φυλάγουν σαν κόρη οφθαλμού, και το χαίρονται όλες τις εποχές του έτους, γιατί είναι κοντινό, πολύτιμο και πάντοτε πανέμορφο. Eίναι ευαίσθητοι σε οποιαδήποτε επέμβαση που θα μπορούσε να τραυματίσει αυτόν το μοναδικό σε τελειότητα πνεύμονα πρασίνου που υπάρχει στο Nομό. Tο έχουν σημαία τους και υπερηφανεύονται γι’ αυτό.

 http://www.lailias.com/index.php