Σύμφωνα με τον ιστορικό Γεώργιο Ζολώτα, «Οινούσσαι είναι το παλαιότα-τον των νήσων τούτων όνομα, Οινουσσαίος δε ή Οινούσσιος ο κάτοικος. Και το παλαιότατον όνομα Οινούσσαι προδίδει την πλουσίαν και εξαίρετον οινοπαραγωγήν».

Μάλιστα, αναφορές στις Οινούσσες βρίσκουμε σε αρχαίους συγγραφείς, Έλληνες και Ρωμαίους όπως:

1. «Οἰνοῦσσαι. Νῆσοι τῇ Χίῳ προσεχεῖς. Εὐρώπη ”γράφει ο Εκαταίος ο Μιλήσιος στο έργο του Περιήγησις Ευρώπης, Περίοδοι Γής
2. “…Χίοι τὰς νήσους τὰς Οἰνούσσας καλεομένας οὐκ ἐβούλοντο ὠνεομένοισι πωλέειν,..”αναφέρει στο Α’ Βιβλίο του, 165-166, ο Ηρόδοτος.
3. “Λέων καὶ Διομέδων… ἐκ τὲ Οἰνουσσῶν τῶν πρὸ Χίου νήσων… ὁρμώμενοι τὸν πρὸς τοὺς Χίους πόλεμον ἀπὸ τῶν νεῶν ἐποιοῦντο”
   γράφει ο Θουκυδίδης στο έργο του Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, Η’ 24.
4. Ο Λατίνος Πλίνιος ο Νεότερος στο βιβλίο τουHistoria “Οἰνοῦσα μετὰ πόλεως”.
5. Στις πράξεις Αποστόλων και στο Κεφάλαιο Κ΄, 15, που αναφέρεται στο ταξίδι του Αποστόλου Παύλου από την Τρωάδα μέχρι την Μίλητο, διαβάζουμε “κακεῖθεν ἀποπλεύσαντες τῇ ἐπιούσῃ καταντήσαμεν ἀντικρὺ Χίου”. Εξ’ αυτού συνάγεται ότι ο Παύλος “έπιασε”, κατά τη γλώσσα των ναυτικών, λιμάνι στις Οινούσσες.

0 Ζολώτας μας πληροφορεί επίσης, ότι «κατά την αρχαιότητα οι Φωκαείς, θέλοντας να μεταναστεύσωσιν, εζήτησαν παρά των Χίων ν’ αγοράσωσι τας Οινούσσας, ας οι Χίοι δεν επέτρεψαν εις τους Φωκαείς. Η επι­μονή των Χίων να κρατήσωσι τας Οινούσσας φανερώνει την σημασίαν ην είχον δια την θέσιν των εν τω στενώ. Εκ τούτων κατα­φαίνεται, ότι και κατωκημέναι ήσαν έκπαλαι αι ειρημέναι νησίδες και λιμένα είχον εύορμον… Ως δε φαίνεται εκ του Θουκυδίδου, ήσαν και οχυρωμέναι υπο των Αθηναίων αι Οινούσσαι, οπόταν κατείχετο υπό των ιδίων και η Χίος».

Κατά τον ιστορικό Νίκο Ανδριώτη, στους επόμενους αιώνες οι Οινούσσες πρέ­πει να ακολούθησαν την τύχη της γειτο­νικής Χίου. Σε επίσημο έγγραφο του 1315 αναφέρεται ο Μαρτίνος Zaccaria ως δεσπότης και κυρίαρχος των Οινουσσών, ενώ σε άλλο έγγραφο του 1363 η Οινούσσα είναι στην κατοχή της γενουατικής Μαόνας.

Το 1521 το νησί αναφέρεται από τον Τούρκο πλοίαρχο PiriReis, ενώ το 1566 καταλαμβάνεται μαζί με την Χίο από τον Τούρκο ναύαρχο Πιαλή πασά. Τους δύο επόμενους αιώνες δεν υπάρχουν αναφορές για κατοίκηση. Η γεωγραφική τους θέση, καθώς και η ύπαρξη μικρών και απάνεμων κολπίσκων συνέβαλλαν στο να γίνουν οι Οινούσσες τόπος συνάντησης πειρατών.
Από το 1521 εντοπίζουμε σε τουρκικά έγγραφα τις ονομασίες: Qoyun Adasi και Qoyun Adalari3. Το 1566, οι Οινούσσες βρίσκονται υπό την κατοχή του Τούρκου ναυάρχου Πιαλή Πασά. Μεγάλη δράση στην περιοχή των Οινουσσών παρατηρείται τα έτη 1694-1695 από τον βενετικό στόλο κατά την διάρκεια του τελευταίου βενετοτουρκικού πολέμου και το 1770 από τον ρωσικό στόλο κατά το ρωσοτουρκικό πόλεμο.

Οι αναφορές στα νησιά αρχίζουν να πυκνώνουν από τις αρχές του 17ου αιώνα. Τότε οι Οινούσσες αναφέρονται συχνά με την ονομασία Spalmadori η οποία θα κυριαρχήσει στα ξενόγλωσσα κείμενα μέχρι και τον 19ο αιώνα. Άλλες ονομασίες που συναντάμε σε χάρτες ή σε κείμενα περιηγητών είναι Agunto και Oenuses. Η προφορική παράδοση αναφέρεται σε Καρδαμυλίτες βοσκούς που κατοικούσαν περιστασιακά τα νησιά.

Στις αρχές του 18ου αιώνα οι Οινούσσες, αποτέλεσαν χώρο μόνιμης εγκατάστασης από Χιώτες βοσκούς και γεωργούς, οι οποίοι μέχρι τότε κατοικούσαν στο νησί προσωρινά. Έτσι, στην θέση Κάστρο δημιουργήθηκε ο πρώτος οικισμός και κτίστηκαν οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Νικολάου. Τον 19ο αιώνα ο οικισμός επεκτάθηκε ανατολικότερα, στο Μανδράκι και κτίσθηκε το νεκροταφείο της Αγίας Παρασκευής και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου στο μέρος όπου βρίσκεται και σήμερα ο καθεδρικός ναός του νησιού. Η κοινότητα οργανώθηκε και οι κάτοικοι εξέλεξαν δημογέροντες και έναν Μνήμονα. Ο πληθυσμός ανερχόταν περί τα 250 άτομα και είχαν ως κύρια ενασχόληση τη θάλασσα.
Μετά την καταστροφή της Χίου (1822), πολλοί Οινουσσιώτες εγκατέλειψαν το νησί τους καταφεύγοντας σε απελευθερωμένες περιοχές και ήρθαν σε επαφή με τα θαλάσσια επαγγέλματα. Έτσι, όταν το 1829 επέστρεψαν στην πατρίδα τους οι Οινουσσιώτες εργάστηκαν σε Χιώτικα ιστιοφόρα.

Σταθμός όμως της Οινουσσιώτικης ναυτιλίας θεωρούνται τα χρόνια του Κριμαϊκού πολέμου 1853-1856 όπου οι περισσότεροι κάτοικοι ασχολήθηκαν με την ιστιοφόρα ναυτιλία.
Η έκδηλη αγάπη για την θάλασσα, καθώς και η έντονη αλληλοβοήθεια που ανέπτυξαν οι οικογένειες των Οινουσσών συνέβαλλαν στη μεγάλη ακμή του νησιού. Έχτισαν πλοία και επέκτειναν τις δραστηριότητες τους μέχρι την δυτική Μεσόγειο.

Το 1912, τερματίζεται η τουρκική κυριαρχία στις Οινούσσες. Το 1914, κατά τη διάρκεια του πρώτου διωγμού, πολλοί Μικρασιάτες, κυρίως από τους οικισμούς της απέναντι Ερυθραίας, ήλθαν στις Οινούσσες μέχρι τον επαναπατρισμό τους το 1918-1919. Δυστυχώς όμως το 1922, με τη Μικρασιατική Καταστροφή, μεγάλος αριθμός προσφύγων ξεριζώθηκε οριστικά και εγκαταστάθηκε στις Οινούσσες. Οι Μικρασιάτες συνεισέφεραν στο λαϊκό πολιτισμό των Οινουσσών και η παρουσία τους συνετέλεσε στο να αποφύγουν οι Οινούσσες το μαρασμό. Το 1928 ο πληθυσμός ανέρχεται σε 2.500 κατοίκους.
Το 1941 οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τις Οινούσσες. Η κατοχή έφερε σοβαρά προβλήματα στο νησί. Οι συνθήκες βελτιώθηκαν αργότερα με τη φροντίδα εύπορων Οινουσσίων που διέμεναν στην Αθήνα. Μετά την Απελευθέρωση παρατηρείται μετανάστευση προς την Αττική.

Η οινουσσιώτικη ναυτιλία, παρά τις καταστροφές που είχε υποστεί κατά την διάρκεια του πολέμου ανασυγκροτήθηκε γρήγορα. Οι Οινούσσιοι αγόρασαν και ναυπήγησαν μεγάλο αριθμό πλοίων. Το 1954 ιδρύθηκε το Ναυτικό Γυμνάσιο το οποίο συνέβαλλε στη συγκράτηση των κατοίκων. Στην παραμονή των κατοίκων στη γενέτειρα τους συνέβαλαν επίσης τα κοινωφελή έργα που έγιναν με χορηγίες Οινουσσίων της Αγγλίας και των ΗΠΑ και η βοήθεια που δινόταν σε άπορους από οινουσσιώτικους φορείς των Αθηνών και του Λονδίνου.

Το 1974 υπήρξε καθοριστικό έτος για το νησί, καθώς, έπειτα από την Τουρική εισβολή στην Κύπρο, πολλοί από τους κατοίκους των Οινουσσών, εγκατέλειψαν τα πάτρια εδάφη, φοβούμενοι τυχόν παρόμοια γεγονότα. Ωστόσο, κάποιοι επέστρεψαν λίγα χρόνια αργότερα στις εστίες τους.

Σήμερα, η φυσιογνωμία του ακριτικού νησιωτικού συμπλέγματος έχει αλλάξει άρδην. Ο οικισμός στο Μανδράκι έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακός και πολλοί Εγνουσσιώτες ανακατασκευάζουν τα σπίτια τους με βάσει την οικιστική και αρχιτεκτονική παράδοση του νησιού. Επιπλέον, ολόκληρο το σύμπλεγμα των νησιών έχει ενταχθεί στο περιβαλλοντικό δίκτυο προστασίας NATURA 2000. Επακόλουθο των έργων υποδομής (ύδρευση-αποχέτευση, αφαλάτωση, ανακατασκευή μαθητικού Οικοτροφείου κ.α.), τα οποία έχουν πραγματοποιηθεί την τελευταία δεκαετία, αποτελεί η αύξηση του πληθυσμού του νησιού και η συνεχής αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των μονίμων κατοίκων και η βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών στους επισκέπτες.

Οι Οινούσσες, σύμπλεγμα νησιών με κυριότερα την Αιγνούσα, την Παναγιά, το Γαϊδουρόνησο, τη Βάτο, το Ποντικόνησο, το Αρχοντόνησο καθώς και πλειάδα άλλων μικρότερων νησιών, εκτείνονται με κατεύθυνση Ν.Α, σαν να επιχειρούν αέναα στο διάβα των αιώνων να γεφυρώσουν τη χιώτικη γη με τα απέναντι παράλια της Ιωνίας. Γεωλογικά, τα νησιά αποτελούν κορφές βουνών της βυθισμένης Αιγηίδας, της μεγάλης στεριάς που ένωνε την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Τα εδάφη, κυρίως ασβεστολιθικά, μοιάζουν με αυτά του Καρα-Μπουρνού της Ερυθραίας και των ακτών των Καρδάμυλων, με τα οποία ενώνονταν σε κάποια μακρινή περίοδο. Τα νησιά αυτά προφυλάσσουν το λιμάνι από τους νότιους ανέμους του στενού μεταξύ της Χίου και της χερσονήσου της Ερυθραίας.

• Η Παναγιά (ή νησί του Πασά)

• Το Γαϊδουρόνησο

• Ο Βάτος

• Το Ποντικόνησο

• Το Αρχοντόνησο

• Το Πατερόνησο

• Το Ποντικούδικο

•  Το Λαιμούδικο

•  Τα Πρασονήσια

Στα σημαντικότερα μνημεία των Οινουσσών ο επισκέπτης συναντά στην είσοδο του λιμανιού μια χάλκινη γοργόνα με στέμμα και ιστιοφόρο στο αριστερό χέρι. Είναι το εμβληματικό μπρούτζινο γλυπτό, της γλύπτριας Μαρίας Παπακωνσταντίνου, που υποδέχεται του επισκέπτες του νησιού.

Στην είσοδο του λιμανιού σας υποδέχεται το άγαλμα της Οινουσσίας μητέρας, που με το μαντήλι κατευοδώνει τα παιδιά της όταν ξεμακραίνουν για τα μακρινά ταξίδια τους.

Περπατώντας από την προβλήτα ως την πλατεία της Ναυτοσύνης ορθώνεται το μνημείο του Αφανούς Ναύτη, το οποίο είναι το πρώτο άγαλμα στην Ελλάδα που αφιερώθηκε στους απολεσθέντες ναυτικούς. Έχει γραμμένα ολόγυρα τα ονόματα όλων των Οινουσσίων ναυτικών που χάθηκαν στη θάλασσα.

Το μνημείο του ανώνυμου Αιγνουσιώτη. Ο ναύτης του μνημείου με πρόσωπο αυστηρό. Καθώς κοιτάζει τις θάλασσες, που έρχονται, στέκεται ολόρθος στο τιμόνι του. Από κάτω υπάρχουν γραμμένοι οι στίχοι “Τίποτα, Αρχόντοι, δε φελά, μονάχα το καράβι”. Οι στίχοι είναι του Αλέξανδρου Πάλλη και αναφέρονται στον Κανάρη. Είναι ωραίο ότι αυτούς τους στίχους βάλανε, ως παραίνεση, οι Οινουσσιώτες στο άγαλμά τους. Να τους διαβάζουν τα παιδιά του νησιού, να βλέπουν τον ναύτη και να ξέρουν, πως εκεί στη θάλασσα είναι η προκοπή και η δόξα τους.

Η θρησκεία είναι ένα σημαντικό συστατικό στη ζωή και στον πολιτισμό των Ελλήνων και αυτό μπορεί να παρατηρηθεί πολύ εύκολα από την ποσότητα των εκκλησιών και του μοναστηριού που υπάρχουν στο νησί. Το θρησκευτικό στοχείο διακρίνεται έντονα στο πανέμορφο νησί των Οινουσσών. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολλές εκκλησίες και τα εξωκκλήσια του νησιού. Οι εκκλησίες είναι οι περισσότερες τάματα ναυτικών δείγμα της στενής σχέσης των κατοίκων του νησιού τόσο με τη δύναμη της θάλασσας όσο και με την θρησκευτική προσήλωση. Ανάμεσά τους διακρίνονται οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Γεωργίου και το μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. 

• Άγιος Νικόλαος

Βαθύτατα ευσεβείς οι Αιγνουσιώτες, λατρεύουν με απαράμμιλη πίστη τον πολιούχο Άγιο του νησιού, τον προστάτη των θαλασσινών Άγιο Νικόλαο. Ο μεγαλοπρεπής καθεδρικός ναός του δεσπόζει στο κέντρο του οικισμού και εκπέμπει την ευλογία του σ’ όλους τους ναυτικούς και ξενιτεμένους. Στον περίτεχνο, πλούσια διακοσμιμένο με εξαίρετες αγιογραφίες και χιλιάδες τάματα των ναυτικών, ναό φυλάσσεται τεμάχιο του Ιερού Λειψάνου του Αγίου, το οποίο μεταφέρθηκε επίσημια από τη Σικελία τον Δεκέμβριο του 2001. Οι ακολουθίες είναι ιδιαίτερα κατανυκτικές, ενώ γραφικά τελούνται όλα τα καλοκαιρινά πανηγύρια στις εορτέςτων Αγίων, που καθένας τιμάται με δικό του εξωκκλήσι. Το δεκαπενταύγουστο τελείται το θρησκευτικό έθιμο της ταφής της Παναγίας με λαμπρότητα και ευλάβεια.  

• Το Μοναστήρι Του Ευαγγελισμού

Το μοναστήρι εγκαινιάστηκε την 10η Αυγούστου του 1965. Είναι χτισμένο με Βυζαντινή αρχιτεκτονική και περιέχει τις νωπογραφίες από διάσημους αγιογράφους. Από την ίδρυσή της η μονή ακολουθεί το παλαιό εορτολόγιο και το τυπικό του Αγίου Σάββα. Κάθε χρόνο,την 29η Ιουνίου εορτάζεται πανηγυρικά η μνήμη του Αγίου με λιτανεία μέχρι το λιμανάκι της μονής. Η Ιερά Μονή “Ευαγγελισμός της Θεοτόκου” αποτελεί τάμα της οικογένειας Παναγού και Κατίγκως Πατέρα πρός την Παναγία. Αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα στη δυτική ακτή του νησιού, δίνει στον επισκέπτη την αίσθηση ότι πλησιάζει σε περιοχή του Άθω. Ησυχαστήριο και πνευματικό καταφύγιο, γαληνεύει την ψυχή του προσκηνητή, που αναζητά ατμόσφαιρα περιυλλογής. Εξαίρετες αγιογραφίες του Φώτη Κόντογλου και πολλά κειμήλια και είδη λατρείας συνθέτουν τον διάκοσμο του καθολικού, ενώ στο αρχονταρίκι το φιλόξενο κέρασμα από την παραγωγή του μοναστηριού αφήνει μια γλυκιά ανάμνηση της επίσκεψης.

• Άγιος Γεώργιος

Ήταν η πρώτη εκκλησία των Οινουσσών. Χτίστηκε το 1750. Πριν τους σεισμούς ήταν μια μικρή εκκλησία με τοιχογραφίες και ξύλινη στέγη. Καταστράφηκε με το σεισμό του 1949 και αναστηλώθηκε απο τα παιδιά του Αναστάση Πατέρα.

Το Πνευματικό Κέντρο βρίσκεται περίπου στη μέση του οικισμού των οινουσσών. Ακριβώς  δίπλα του βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου που είναι και ο πολυούχος του νησιού. Στο Πνευματικό Κέντρο πραγματοποιούνται διάφορες διαλέξεις από αξιόλογους ανθρώπους, χριστουγγενιάτικες εκδηλώσεις, αλλά και συνέδρια από τοπικούς και ξένους φορείς.

Στοιχεία Υπευθύνου: Δήμος Οινουσσών

Επικοινωνία: Τηλ: 2271351300, 2271351312

Το Ναυτικό Μουσείο βρίσκεται στο κέντρο του λιμανιού, επί της παραλιακής οδού, πολύ κοντά στο σημείο προσέγγισης του πλοίου. Είναι ένα αληθινό κόσμημα του νησιού, ιδρύθηκε το 1965, για να στεγάσει μοντέλα πλοίων, μισομόντελα, πίνακες ζωγραφικής, ναυτικά όργανα, έγγραφα και βιβλία, όλα σχετικά με τη ναυτική παράδοση των Οινουσσών. Μέσα από τους άριστους διαμορφωμένους χώρους, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να ταξιδεύσει στις εποχές, που τα οινουσσιώτικα ιστιοφόρα όργωναν τη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο και οι άξιοι καπετάνιοι τους μεγαλουργούσαν στο εμπόριο και τη ναυτιλία. Έχει προσελκύσει μέχρι σήμερα χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα σπάνια εκθέματά του, οι πολλοί και σημαντικοί πίνακές του μαρτυρούν τις φάσεις της εμπορικής ναυτιλίας των Οινουσσών. Από τα ιστιοφόρα στον ατμό, οι θυσίες στο ναυτικό στίβο, το μεταπολεμικό πέρασμα στα λίμπερτυς, που καταξίωασν τους Αιγνουσσιώτες στο διεθνές ναυτιλιακό στερέωμα, μέχρι τους σημερινούς μεγάλους στόλους. Μια αξιόλογη και σπάνια συλλογή, μοναδική στην Ελλάδα, αποτελούμενη από περίτεχνα μοντέλα πλοίων.

Επικοινωνία: Τηλ: 22710 55182 / Fax: 22710 55182

Ώρες λειτουργίας: 08:00-14:00

Τιμή Εισητηρίου: 1,50 € γενική είσοδος, εκτός παιδιών κάτω των 15 ετών.

Συλλογές και Εκθέματα

• Συλλογή πλοίων των Ναπολεόνειων χρόνων, φτιαγμένων από Γάλλους αιχμαλώτους στις φυλακές της Αγγλίας.
• Συλλογή από όπλα ταξιδιωτών και όπλα μάχης του 18ου και 19ου αιώνα.
• Συλλογή πινάκων ζωγραφικής του Αριστείδη Γλύκα, που απεικονίζουν αιγνουσσιώτικα ιστιοφόρα και ατμόπλοια.
• Συλλογή από μισομόντελα και μοντέλα πλοίων από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα.