Ο ορεινός όγκος της Οίτης αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και τμήμα του ορεινού συγκροτήματος των βουνών της Στερεάς, τόσο γεωμορφολογικά όσο και ιστορικά.

Είναι πολύ στενή η σχέση, που συνδέει την άγρια ζωή στην ευρύτερη περιοχή του συγκροτήματος, που αποτελείται από τα Βαρδούσια, τη Γκιώνα, την Οίτη, το Καλλίδρομο ακόμα και τον Παρνασσό και βρίσκονται σε άμεση σύνδεση με την οροσειρά της Πίνδου.

Η Οίτη βρίσκεται στα όρια της Φθιώτιδας και της Φωκίδας και η ψηλότερη κορυφή της είναι ο Πύργος (2.152 μ.).

Η εικόνα του βουνού από τη βόρεια πλευρά, όπου το βουνό καταλήγει στην κοιλάδα του Σπερχειού, εντυπωσιάζει με τις απότομες πλαγιές του και τους κατακόρυφους βράχους, που δημιουργούν εντυπωσιακούς καταρράκτες. Η δημιουργία τους είναι αποτέλεσμα ρηγμάτων και βίαιων μεταβολών, που συντελέστηκαν στην κοιλάδα με την πάροδο του χρόνου. 

Εντυπωσιακός, ο μεγαλύτερος καταρράκτης της Στερεάς Ελλάδας, ο Κρεμαστός, πάνω από τις Κομποτάδες στο Στενοβούνι, ξεπερνάει τα 100 μέτρα.

Σε αυτή, επίσης, την πλευρά τα μεγαλειώδη φαράγγια έχουν κεντρίσει το ενδιαφέρον και την περιέργεια πολλών καταρριχητών και έχουν γίνει παγκοσμίως γνωστά. Εντυπωσιακά φαράγγια, όπως του Γοργοποτάμου, του Κάκαβου, του Καμαριώτη, του Ροδοκάλου και του Γερακάρη είναι σηματοδοτημένα και κατάλληλα «καρφωμένα» για καταρρίχηση. 

Το επικρατέστερο πέτρωμα είναι ο ασβεστόλιθος και για αυτό η περιοχή είναι διάσπαρτη από καρστικούς σχηματισμούς. Χαρακτηριστική είναι η σπηλαιο- εκκλησία της Αγίας Ιερουσαλήμ (Αρσαλή για τους ντόπιους) κάτω από την κορφή Ψηλαϊνός, κοντά στην Υπάτη και το Αργυροχώρι.

Ανατολικότερα, κοντά στα Λουτρά Υπάτης και τις Μεξιάτες, βρίσκεται η Φουρνοσπηλιά, με ενδείξεις χρήσης από την νεολιθική εποχή ακόμη και σαν ιερό. Στις Αγιοσπηλιές ή  Αη-σπηλιές πάνω από τις Μεξιάτες και στις Γραμμένες Σπηλιές, πάνω από τις Κομποτάδες διασώζονται αγιογραφίες, που επιβεβαιώνουν τη χρήση τους ως καταφύγια μοναχών (ασκηταριά) σε παλιότερες εποχές.

Πολύ κοντά στην Υπάτη, στην περιοχή του Ξεριά, βρίσκεται και το βάραθρο της Ανεμότρυπας, γνωστό άντρο μαγείας με συνεχή χρήση μαγικών τελετών για τουλάχιστον 2.500 έτη.

Ανατολικά βρίσκεται το φαράγγι του ποταμού Ασωπού, που είναι το φυσικό όριο μεταξύ Οίτης και Καλλιδρόμου, η διάσχιση του οποίου, κάθε φθινόπωρο, αποτελεί αφορμή για πανελλήνια συνάντηση ορειβατών και φυσιολατρών. Η άγρια ομορφιά του είναι εντυπωσιακή, ιδιαίτερα για τους επιβάτες του σιδηροδρόμου και τους πεζοπόρους του “μονοπατιού των σιδηροδρομικών”.
 
Στις δύο αυτές πλευρές του βουνού είναι εμφανείς οι «πληγές» από την αλόγιστη επιφανειακή εξόρυξη βωξίτη, που συνεχίζεται και σήμερα, αποτελώντας τη μεγαλύτερη απειλή για το βουνό.

Δυτικά, το όριο είναι ο αρχαίος ποταμός Ίναχος (σημερινή Βίστριζα), που χωρίζει την Οίτη από τα Βαρδούσια. Τα άφθονα νερά του κινούσαν παλιότερα πολλούς νερόμυλους και μαντάνια. Σήμερα συμβάλλουν στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από μια σειρά μικρών υδροηλεκτρικών εργοστασίων.
 
Στη νότια πλευρά, το τοπίο γίνεται πιο ήπιο και οι γραμμές πιο ομαλές. Ο Βοιωτικός Κηφισός, φυσικό όριο με τη Γκιώνα και ο Μόρνος, φυσικό όριο με τα Βαρδούσια, ορίζουν την περιοχή του βουνού με τα απέραντα ελατοδάση.

Το 1/2 περίπου της έκτασης του βουνού χαρακτηρίστηκε Εθνικός Δρυμός, από το 1966, με σκοπό τη διατήρηση της βιοποικιλότητάς του και τη διαφύλαξη των ιδιαίτερων γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών.

Η εικόνα του άγριου και απρόσιτου βουνού, που δημιουργείται κοιτάζοντας από χαμηλά, ιδιαίτερα από την ανατολική και βόρεια πλευρά, αντικαθίσταται από μια άλλη εικόνα εντελώς διαφορετική, όταν βρεθούμε στην καρδιά της Οίτης. Τα ιζηματογενή πετρώματα του φλύσχη διαμορφώνουν ένα ήπιο ανάγλυφο με εναλλασσόμενα λιβάδια, όπως αυτά της  Αμαλιόλακας, της Ζαμπαντόλακας και οροπέδια, όπως αυτό της Καταβόθρας. 
 
Η μικρή αλπική λίμνη, που βρίσκεται στην καρδιά του δρυμού στο οροπέδιο Λιβαδιές, κοντά στο ορεινό καταφύγιο του Ε.Ο.Σ. στη θέση Τράπεζα, αποτελεί και το πιο χαρακτηριστικό σημείο του. Λίγο πιο ψηλά δεσπόζει η κορυφή Γρεβενό (2.117 μ.).

Στο οροπέδιο της Καταβόθρας, νοτιοδυτικά του Δρυμού, βρίσκεται, αφενός μεν το ομώνυμο σπηλαιοβάραθρο, το οποίο παλιότερα είχε δώσει το όνομά του στο βουνό, αφετέρου τα ερείπια της Πυράς, ενός σημαντικού ιερού της αρχαιότητας, αφιερωμένου στον Ηρακλή.

Στην περιοχή υπάρχει ένα πλήθος από παραδοσιακές βρύσες, όπως η Αμαλιόβρυση, η Περδικόβρυση και η βρύση του Καλόγερου (Χότζα) καθώς και πλούσιες πηγές, όπως ο Ρουφιάς, τα Βελούχια, η Ασπρόβρυση, η Κυδωνιά και πολλές άλλες.
 
Η πλούσια χλωρίδα, αποτέλεσμα τόσο της σύστασης των πετρωμάτων, όσο και των ιδιαίτερων κλιματικών συνθηκών, δίνει ιδιαίτερη αξία στον χαρακτήρα του βουνού, που θεωρείται ένα από τα αγαπημένα βουνά των φυσιολατρών, των πεζοπόρων, των ορειβατών και των ποδηλατών.

Η σημαντική πανίδα της Οίτης χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη ενός μικρού αριθμού αγριόγιδων, που δυστυχώς κυνηγιούνται ανηλεώς από λαθροθήρες και από μεγαλύτερους αριθμούς διαφόρων θηλαστικών και πλήθος πουλιών. 

Στα νοτιοανατολικά βρίσκεται το οροπέδιο Μακρυκάμπι από παλιά σταυροδρόμι των ορεινών διαδρομών και αξιόλογο καταφύγιο της άγριας ζωής.

Χαμηλότερα, σημαντικό στοιχείο για την περιοχή, αποτελεί το Μοναστήρι του Αγάθωνα, που κτίστηκε τον 14ο μ.χ. αιώνα  και εξελίχτηκε σε πόλο έλξης πολλών προσκυνητών, από την εμπνευσμένη και δημιουργική δράση του πατέρα Γερμανού, του γνωστού καπετάν-Ανυπόμονου της Αντίστασης.
 
Στον ευρύτερο χώρο της Μονής, το Δασαρχείο Λαμίας λειτουργεί το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Οίτης, όπου προβάλλονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Εθνικού Δρυμού και μια σημαντική έκθεση για τα ορνιθόμορφα πουλιά, με αφορμή τις δραστηριότητες του εκτροφείου πτερωτών θηραμάτων. Ακόμη σε περιφραγμένο χώρο της Μονής, εκτάσεως 1.200 στρεμμάτων περίπου, ζει σε «ημιελεύθερη» κατάσταση ένας σημαντικός αριθμός ελαφιών.

Τα λουτρά Θερμοπυλών βρίσκονται 15 χλμ. από την πόλη της Λαμίας. Η περιοχή είναι γνωστή από τη μάχη των Θερμοπυλών μεταξύ Ελλήνων και Περσών το 480 π.Χ. Δίπλα στο δρόμο βρίσκεται το άγαλμα του Λεωνίδα και ο ιερός λόφος, όπου έπεσαν μαχόμενοι ο Λεωνίδας με τους 300 Σπαρτιάτες και τους 700 Θεσπιείς. Κατά τη μυθολογία, ο Ήφαιστος, μετά από παράκληση της θεάς Αθηνάς, δημιούργησε τις πηγές για να πλένεται και να ανακτά τις δυνάμεις του ο Ηρακλής μετά τους άθλους του. Η οργάνωση των πηγών άρχισε το 1935. Η θερμοκρασία του νερού είναι 40οC. Ενδείκνυται για τη θεραπεία ρευματικών, γυναικολογικών και παθήσεων περιφερειακών νεύρων.

Μετά το Σταθμό Ασωπού συναντάμε σήραγγα 350 μέτρων περίπου, που καταλήγει στη γέφυρα του Ασωπού, πάνω απ’ το φαράγγι του Ντούνου, το οποίο κατεβαίνει από την Παύλιανη, η γέφυρα της Παπαδιάς, μήκους 352 μέτρων και στη συνέχεια η μεγάλη σήραγγα του Μπράλου. Η περιοχή κατά τη διάρκεια της Κατοχής συγκέντρωσε το ενδιαφέρον των ανταρτών με τις απανωτές ανατινάξεις των γεφυρών, εκτός της Γέφυρας του Γοργοποτάμου και την υποχρέωση της φύλαξης μέχρι και τα τελευταία χρόνια με στρατιωτική φρουρά. Τα στρατιωτικά φυλάκια υπάρχουν και σήμερα. Το Φαράγγι του Ασωπού είναι γνωστό και ως πέρασμα του Εφιάλτη, αφού απ’ αυτή την περιοχή ο Εφιάλτης οδήγησε τους Πέρσες στα νώτα των Σπαρτιατών, που είχαν παραταχθεί στις Θερμοπύλες.

Έχει ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, γιατί κοντά βρίσκονται η αρχαία Ηράκλεια, η Τραχήνα, η Σιδερόπορτα και ο Κούβελος της Παύλιανης, όπου υπάρχει και Βυζαντινό Κάστρο. Μάλιστα, λέγεται, ότι το 1997, που έγιναν οι κατολισθήσεις στην περιοχή του Ασωπού και σταμάτησε για ένα μήνα η λειτουργία της γραμμής, βρέθηκαν στο σημείο της κατολίσθησης τέσσερις τάφοι, απ’ τους οποίους οι δύο ανέπαφοι, που όμως λεηλατήθηκαν.

Φτάνοντας στην Άνω Παύλιανη, ακολουθώντας μια πανέμορφη διαδρομή μέσα σε δάσος από έλατα, εμφανίζεται πανέμορφη η βραχώδης κορυφή Καταβόθρα (1775μ.). Ένα σημείο, όπου τα γάργαρα νερά χάνονται κάτω από τον βράχο για να βγουν αργότερα στην απόκρημνη χαράδρα του Γοργοποτάμου με τους καταρράκτες. Από τις Καταβόθρες η θέα προς τα Βαρδούσια και τη Γκιώνα είναι καταπληκτική.

Τα νερά της πηγής των Λουτρών Υπάτης ανάβλυσαν από μεγάλη σεισμική δόνηση μετά το 427 π.Χ.

Οι Αρχαίοι είχαν από πολύ νωρίς επισημάνει τις θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών γενικά. Ήδη στη μυθολογία αναφέρεται, πως ο Ηρακλής όφειλε τη δύναμή του στο ότι λουζόταν στα νερά των γειτονικών Θερμοπυλών, που για χάρη του έκανε να αναβλύσουν ο Ήφαιστος, μετά από παράκληση της Αθηνάς.

Από περιγραφές, που έγιναν γύρω στα μέσα του περασμένου αιώνα, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν, ότι η πηγή χρησιμοποιούνταν από την αρχαιότητα.

Βαθιά μέσα στη δεξαμενή της πηγής σώζονταν πέτρες τοποθετημένες κλιμακωτά, πράγμα που δείχνει ότι εκεί υπήρχε σκάλα, για να κατεβαίνουν οι λουόμενοι. Σε μια από τις πέτρες ήταν γραμμένο το όνομα Αφροδίτη, το οποίο μαρτυρά, ότι ήταν αφιερωμένη στην θεά της ομορφιάς. Έχουν, επίσης, βρεθεί μαρμάρινες πλάκες με χαραγμένα αρχαία γράμματα. Μια απ΄ αυτές έγραφε: «ΛΗΘΗΝ Τ΄ΟΠΙΣΘΕΝ ΟΣ ΙΘΙ ΕΛΕΥΣΕΤΑΙ», δηλαδή «όποιος έρθει εδώ, ξεχνάει».
Βορειοδυτική όψη του παλιού Υδροθεραπευτηρίου
Για την τύχη των Λουτρών Υπάτης στον Μεσαίωνα δεν υπάρχουν πληροφορίες. 

Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό, οι διάφορες ιαματικές πηγές της Ελλάδας βρέθηκαν εγκαταλειμένες. Η κυβέρνηση Καποδίστρια ενδιαφέρθηκε άμεσα για τις ιαματικές πηγές και το 1830 έφερε ξένους ειδικούς μελετητές. Το 1833, ο αρχιφαρμακοποιός και καθηγητής του Πανεπιστημίου του Όθωνα Ξ. Λάντερερ έκανε αναλύσεις νερού των πηγών των Λουτρών Υπάτης.

Στα Λουτρά του Πατρατζίκ, όπως τα έλεγαν οι Τούρκοι, υπήρχε κατά τα πρώτα χρόνια του Ελληνικού Βασιλείου, μια λίμνη με περίμετρο 150 μέτρα περίπου, στο σημείο όπου ανάβλυζαν τα ιαματικά νερά, τα οποία και συγκεντρώνονταν μέσα σε αυτήν.

Μετά το 1860 καθαρίστηκε η δεξαμενή, στεγάστηκε με λαμαρίνες και κατασκευάστηκαν περίπου 20 ξύλινα παραπήγματα, που χρησίμευαν σαν αποδυτήρια και για τη διαμονή λουομένων. Φυτεύτηκαν και αρκετές αμυγδαλιές, πεύκα και κυπαρίσσια.
Το παλιό Υδροθεραπευτήριο
Το 1870 η ιαματική πηγή πέρασε στα χέρια του σπουδαίου επιχειρηματία και βουλευτή Δ. Χατζίσκου, ο οποίος κατασκεύασε και τα πρώτα τρία πετρόχτιστα σπίτια των τριών δωματίων το καθένα.
Από περιγραφή γιατρού στα 1879, ξέρουμε ότι οι πάσχοντες έκαναν λουτρό μέσα στη λίμνη. Όσοι δεν μπορούσαν να κολυμπήσουν, έμεναν μακριά από τον κρατήρα, στα ρηχά. Οι πάσχοντες λούζονταν με την εξής σειρά: μια ώρα οι άντρες, μία ώρα οι γυναίκες και στο τέλος οι λεπροί. 

Η λουτροθεραπεία συνδυαζόταν και με «πιόσιμο» ιαματικού νερού: συνήθως σύστηναν τρία ποτήρια τη μέρα, αλλά πολλοί λουόμενοι έπιναν μεγάλες ποσότητες, φτάνοντας μέχρι δύο και τρεις οκάδες τη μέρα, πράγμα που έφερνε συνήθως ρεψίματα, δυσκοιλιότητα και συχνοουρία. Αλλά και ο αριθμός των λουτρών δεν ήταν ορισμένος. Συχνά έκαναν 25 με 30 λουτρά και μερικοί έφταναν και τα 40.
Η πηγή παλιότερα και ο εφημεριδοπώλης της εποχής
Λίγο μετά διαρρυθμίστηκε η δεξαμενή και τοποθετήθηκε μέσα σε αυτή ξύλινη σχάρα για ασφάλεια των λουομένων, γιατί μερικοί είχαν πνιγεί στα βαθιά. Τώρα κατέβαιναν με σκάλα και έκαναν το λουτρό τους καθιστοί πάνω στη σχάρα. Κατά διαστήματα άδειαζαν τη δεξαμενή, αφαιρώντας ένα κινητό φράγμα. Την ώρα του αδειάσματος, δινόταν η ευκαιρία στους λουόμενους να κατέβουν στη δεξαμενή και να πιουν νερό, που έβγαινε από μια τρύπα στη μέση της σχάρας ή να καθίσουν και να εισπνέουν τα αέρια, που αναδύονταν. Τότε έλαβαν και την πρόνοια να απομακρύνουν από την πηγή όσους έπασχαν από λέπρα. Αυτοί έκαναν λουτρό σε χώρο, που διαρρυθμίστηκε ειδικά σε απόσταση 300 μέτρων από την πηγή, όπου συγκεντρωνόταν το λουτρονέρι, που ερχόταν από τη δεξαμενή με ένα αυλάκι.

Λίγα χρόνια αργότερα χτίστηκαν τα τρία πρώτα ξενοδοχεία: «Οίτη», «Όθρυς» και «Σπερχειός». 

Ο κρατήρας της πηγής
Το 1897 δόθηκε νέα ώθηση. Χτίστηκαν σπουδαία οικοδομήματα και κατασκευάστηκε το Υδροθεραπευτήριο, που περιλάμβανε 42 λουτήρες, δύο δεξαμενές ομαδικών λούσεων και εγκαταστάσεις βοηθητικής θεραπείας.

Έγινε το ξενοδοχείο «Φθιώτις» με δύο παραρτήματα. Φτιάχτηκε θέατρο, αγορά, εκκλησία, ταχυδρομείο κ.ά. Δεντροφυτεύτηκε η γύρω περιοχή, κατασκευάστηκαν άλση και δημιουργήθηκε γενικά μια εμφάνιση πραγματικής λουτρόπολης. Στα τέλη του περασμένου αιώνα οι λουόμενοι ήταν 1.000 περίπου το χρόνο και αυξάνονταν σταθερά.

Με το πέρασμα του χρόνου και λόγω των εξελίξεων δημιουργήθηκε η ανάγκη για νέα οργάνωση και για ένα νέο υδροθεραπευτήριο. Και πράγματι, κατασκευάστηκε ένα πρότυπο υδροθεραπευτήριο με τελείως σύγχρονες εγκαταστάσεις, που μπήκε σε λειτουργία το 1960.

Έτσι, η ιαματική πηγή των Λουτρών Υπάτης πήρε ξανά την ιδιαίτερη εκείνη θέση ανάμεσα στις πηγές της χώρας μας, που είναι αντάξια της φήμης και της αξίας των ιαματικών νερών της.
Αποψη του πάρκου την άνοιξη και στο βάθος η πηγή
Η θεραπευτική αξία των ιαματικών νερών των Λουτρών Υπάτης έχει πράγματι μια μοναδικότητα. Η πηγή τούτη διαφέρει από όλες τις άλλες ελληνικές ιαματικές πηγές στη φυσικοχημική σύσταση των νερών της.

Είναι νερά ταυτόχρονα οξυανθρακούχα και θειούχα. Πλούσια δηλαδή και σε ανθρακικό οξύ (όπως σε ορισμένες λουτροπηγές της Ελλάδας), αλλά και σε υδρόθειο (όπως σε ορισμένες άλλες). Σαν οξυανθρακούχα είναι ευεργετικά για το κυκλοφορικό σύστημα, αλλά και για το νευροφυτικό, κατάλληλα για διαταραχές και ενοχλήσεις της καρδιακής λειτουργίας, για την υπέρταση, για ασθενικές καταστάσεις λόγω εξαντλητικής αρρώστιας, για καταστάσεις ανάρρωσης για χρόνιες παθήσεις του νευρικού συστήματος, νευραλγίες, σπασμωδικές καταστάσεις κ.λ.π.

Παράλληλα, ως θειούχα τα νερά συστήνονται για διάφορες δερματοπάθειες και χρόνια εξανθήματα, ιδιαίτερα έκζεμα, δερματίτιδες, κνίδωση, ακμή κ.ά. αλλά και για τις χρόνιες ρευματικές παθήσεις και αρθρίτιδες, ημικρανίες, μετατραυματικές καταστάσεις κ.λ.π. Η θερμοκρασία του νερού είναι 33,5οC, δηλαδή παραπλήσια με τη θερμοκρασία του σώματος και είναι κι αυτό ένα πρόσθετο στοιχείο ευνοϊκό για τη λουτροθεραπεία.

Τα πλούσια νερά των Μεξιατών είναι γνωστά σε όλους. Εντυπωσιακή είναι και η πηγή του “Κεφαλόβρυσου”, στην άκρη του χωριού, στο ρέμα. Μια περιοχή με πολλά θεόρατα πλατάνια και πηγές με τρεχούμενα παγωμένα νερά. Από τα νερά αυτά ποτίζονταν και ποτίζονται ακόμα και σήμερα πολλές καλλιέργειες.Το “Κεφαλόβρυσο” αποτελεί μια μίξη φυσικού και πολιτιστικού τοπίου: Το φυσικό, η ομορφιά που αναδεικνύουν οι πηγές και τα πλούσια νερά, τα μεγάλα πλατάνια, τα άλλα φυτά και τα λουλούδια, ενώ το πολιτιστικό, η ανθρώπινη παρουσία με τον παλιό νερόμυλο, τα αυλάκια με τις «δέστρες» και τις «πόρτες»