H Χίος στα Προϊστορικά χρόνια
Τα Προελληνικά φύλα που κατοίκησαν τη Χίο ήταν οι Πελασγοί, οι Κάρες, οι Λέλεγες και οι Άβαντες. Την παρουσία τους στον τόπο μαρτυρούν ακόμη ορισμένα τοπωνύμια. Ίχνη εγκαταστάσεων που χρονολογούνται τα παλαιότερα από τη Μέση και Νεότερη Νεολιθική Περίοδο (6η και 5η χιλιετία π.Χ) έχουν ανασκαφεί στο Σπήλαιο του Αγίου Γάλακτος, στο Βορειότερο τμήμα του νησιού. Προϊστορικοί οικισμοί έχουν επίσης ανασκαφεί και στον Εμποριό, στα Φανά, στο Νότιο τμήμα του νησιού, ενώ στα Ψαρά έχουν βρεθεί Μυκηναϊκοί τάφοι με πλούσια κτερίσματα.

Γύρω στα μέσα του 11ου αι. ξεκίνησε ο αποικισμός της Χίου από τους Ίωνες.
Οι Ίωνες που κατοίκησαν το νησί, κατά τον Α’ αποικισμό, (11ος αι.) ενέταξαν τη Χίο στο Πανιώνιον, στην ένωση των Ιωνικών πόλεων της Μικράς Ασίας. 

Η Χίος στα Αρχαία χρόνια
Λόγω του εύκρατου κλίματος και της καίριας γεωγραφικής θέσης του, το νησί αναπτύσσεται. Οι Ίωνες κάτοικοί του αναπτύσσουν το εμπόριο και τη ναυτιλία, ενώ ο περίφημος «Αριούσιος Οίνος» ταξιδεύει σε όλο τον γνωστό τότε κόσμο. Χιώτικοι αμφορείς έχουν βρεθεί σε περιοχές της Μεσογείου, στην Αίγυπτο, μέχρι και στον Εύξεινο Πόντο. Η Χίος ακολουθεί την τύχη των Ιωνικών πόλεων της Μικράς Ασίας και υποτάσσεται στους Πέρσες, το 493 π.Χ., μετά από καταστροφές και λεηλασίες. Το 479 π.Χ. οι Χιώτες επαναστατούν και ανακτούν την ανεξαρτησία τους, μετά τη ναυμαχία της Μυκάλης. Με τον ισχυρό στόλο που διαθέτουν, γίνονται μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας.

Η αρχαία πόλη της Χίου, κτισμένη στην ίδια περίπου τοποθεσία με τη σύγχρονη, αποκτά πλούτο και ευημερία. Είναι χαρακτηριστικές οι φράσεις «Χίος Γέλως», «Χία ζωή», που υποδηλώνουν τις ανέσεις και την ευδαιμονία που επικρατούσαν στον τόπο.

Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ανατρέπει τις ισορροπίες και στο Αιγαίο, με σημαντικές επιπτώσεις στην οικονομία και το εμπόριο.. Η Χίος, ως μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας, πολεμά στο πλευρό των Αθηναίων, μέχρι την ήττα των τελευταίων στη Σικελία, οπότε και αποστατεί από τη Συμμαχία. Οι Αθηναίοι πολιορκούν το νησί, αλλά οι Σπαρτιάτες επικρατούν, εγκαθιδρύοντας ολιγαρχικό πολίτευμα. Το 386 π. Χ. η Χίος εντάσσεται στη ΄Β Αθηναϊκή Συμμαχία. Στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του, η Χίος διατηρεί μια ανθηρή οικονομία, βασισμένη στο εμπόριο, όπως μαρτυρούν σχετικά αρχαιολογικά ευρήματα (Μακεδονικός Τάφος στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Χίου).

Ο Μέγας Αλέξανδρος, με επιστολή του προς το Δήμο των Χίων, η οποία εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού, εμφανίζεται ως ρυθμιστής της πολιτικής κατάστασης, υποδεικνύοντας την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η Χίος υποτάσσεται στους Ρωμαίους. Το νησί υφίσταται φοβερή καταστροφή κατά τους Μιθριδατικούς πολέμους, εξαιτίας της φιλορωμαϊκής πολιτικής του στάσης.
Δυστυχώς οι αλλεπάλληλες καταστροφές, αλλά και μεγάλοι σεισμοί που σημειώθηκαν στην περιοχή ευθύνονται για το γεγονός ότι ελάχιστα ίχνη του πλούτου και της ευημερίας της αρχαίας Χίου σώζονται σήμερα.

Η Χίος στα Βυζαντινά χρόνια
Στα Βυζαντινά χρόνια η Χίος ανήκει διοικητικά στο Θέμα του Αιγαίου. Οι Βυζαντινοί αναγνωρίζουν τη νευραλγική γεωγραφική της θέση και την ενισχύουν με κάστρα. (Κάστρο Χίου, Βολισσού, κ.λ.π). Από τη Βυζαντινή περίοδο σώζονται πολλά σημαντικά μνημεία στο νησί. Παλαιοχριστιανικές βασιλικές (Βασιλική του Αγ. Ισιδώρου, του Μ. Βασιλείου), αλλά και σημαντικότατες Μονές και εκκλησίες. Η Νέα Μονή της Χίου, κτισμένη με αυτοκρατορική χορηγία του Κων/νου Μονομάχου (1042), απηχεί την Τέχνη της Βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης, τόσο στον αρχιτεκτονικό ρυθμό, όσο και στην ψηφιδωτή διακόσμηση.

Γενουατοκρατία (1346-1566)
Μετά από σειρά επιδρομών, η Χίος καταλαμβάνεται το 1346 από τους Γενουάτες. Η πανίσχυρη εμπορικά και ναυτικά Γένοβα οργανώνει συστηματικά την καλλιέργεια και το εμπόριο της μοναδικής μαστίχας, που παράγουν τα Νοτιόχωρα της Χίου. Μια πανίσχυρη Γενοβέζικη εταιρία, η Mahona, διοικεί καταπιεστικά το νησί, οχυρώνοντας ειδικά τα Μαστιχοχώρια με καστροπολιτείες. Τα χωριά Μεστά, Πυργί, Ολύμποι, Καλαμωτή, αλλά και πολλά κάστρα και βίγλες (πύργοι-παρατηρητήρια) αποτελούν δείγματα της οχυρωματικής αρχιτεκτονικής της περιόδου, από την οποία σώζονται πολλά μνημεία στο νησί. Οι Γενοβέζοι προτιμούν για την ανέγερση αρχοντικών «πύργων» τις περιοχές του Κάμπου και των Σκλαβιών, όπου και σήμερα είναι ορατά τα ίχνη της παρουσίας τους.

Τουρκοκρατία (1566-1912)
Το 1566 η Χίος καταλαμβάνεται από τους Οθομανούς. Χάρη στη μαστίχα, απολαμβάνει προνόμια κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ιδιαίτερα μετά τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774) αναπτύσσει έντονη εμπορική και ναυτική δραστηριότητα, που τη συνδέει με όλα τα μεγάλα αστικά και εμπορικά κέντρα της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. (Μασσαλία, Τεργέστη, Οδησσό, Αλεξάνδρεια). Αρχοντικές κατοικίες των μεγάλων εμπορικών και ναυτικών οικογενειών του νησιού μπορεί να θαυμάσει κανείς τόσο στον Κάμπο, όσο και στη χώρα. Παράλληλα, ιδρύεται η Σχολή της Χίου και αργότερα η βιβλιοθήκη Κοραή, τα γράμματα γνωρίζουν άνθηση και στη Χίο διδάσκουν μεγάλοι δάσκαλοι της εποχής, όπως ο Νεόφυτος Βάμβας.

Η αποτυχημένη απόπειρα ξεσηκωμού της Χίου, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης οδήγησε στα τραγικά γεγονότα της σφαγής της Χίου. Ο διάσημος πίνακας του Delacroix που βρίσκεται στο Λούβρο αποτυπώνει το φιλελληνικό κίνημα που δημιουργήθηκε στην Ευρώπη εξαιτίας του φρικαλέου γεγονότος. Αντίγραφο του πίνακα, ζωγραφισμένο από τον Ε. Ιωαννίδη εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο που στεγάζεται στο Μετζιτιέ Τζαμί, μουσουλμανικό τέμενος της Τουρκοκρατίας.

Τα γεγονότα ανακόπτουν την πολύπλευρη άνθηση που είχε γνωρίσει το νησί, αλλά ο δυναμισμός των Χιωτών διοχετεύεται σε νέα αστικά κέντρα που δημιουργούνται σε αυτή την περίοδο (Ερμούπολη Σύρου-Πειραιάς), παίζοντας καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της οικονομικής ζωής και της αστικής τάξης του Νεοελληνικού Κράτους.

Απελευθέρωση
Το 1912, κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων η Χίος ελευθερώνεται και ενώνεται με την Ελλάδα. Η Μικρασιατική Καταστροφή, το 1922, επηρεάζει καθοριστικά τη μοίρα της, καθώς αποκόπτεται πλέον από τη Μικρασιατική Ακτή, περιοχή με την οποία για αιώνες είχε επικοινωνία και σχέσεις σε πολλά επίπεδα. Το νησί παρέχει καταφύγιο σε χιλιάδες πρόσφυγες, που ενίσχυσαν με το προοδευτικό τους πνεύμα και το δυναμισμό τους την τοπική κοινωνία και οικονομία.

Κατά τη Γερμανική κατοχή αναπτύσσεται και στη Χίο η Εθνική Αντίσταση, και το νησί γίνεται δίοδος για τη μετάβαση προς τη Μέση Ανατολή, όπου οι πολεμιστές κατατάσσονται στα συμμαχικά στρατεύματα. Μεγάλες μορφές της Εθνικής Αντίστασης αποτελούν ο Ιάσων Καλαμπόκας, ο Κώστας Περρίκος και ο Πάνος Καρασούλης.

Σήμερα η Χίος είναι μια επαρχιακή πόλη που παρουσιάζει έντονο δυναμισμό στη ναυτιλία, το εμπόριο, αλλά και γενικότερα στην οικονομική, πολιτιστική και πνευματική δραστηριότητα.

Από τις πιο εντυπωσιακές περιοχές της Χίου, ο Κάμπος συνιστά ένα ιδιαίτερο οικιστικό σύνολο, όπου συνδυάζεται αρμονικά το μοναδικό φυσικό τοπίο με τα τοπικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. 6 μόλις χλμ νότια από την πόλη της Χίου, ο Κάμπος είναι ευρέως γνωστός για τα μυροβόλα περιβόλια εσπεριδοειδών, αλλά και τα παλιά αρχοντικά σπίτια. Η περιοχή έχει κηρυχθεί «ιστορικός τόπος» και «παραδοσιακός οικισμός», προστατευόμενος από το ΥΠ.ΠΟ.

Βασικό χαρακτηριστικό των περιβολιών του Κάμπου, είναι οι ψηλοί τοίχοι από θυμιανούσικη πέτρα, που προστατεύουν την κάθε ιδιοκτησία από τα δυσχερή καιρικά φαινόμενα. Οι αριστοκρατικές οικογένειες της Χίου, Γενουάτικες και ντόπιες, έκτισαν στην περιοχή τα σπίτια τους από το δέκατο τέταρτο αιώνα. Οι απαγορευτικοί τοίχοι που συναντά ο επισκέπτης κατά μήκος του δρόμου, κρύβουν ολόκληρους μικρόκοσμους, οι οποίοι περιλαμβάνουν περίτεχνα διακοσμημένες αυλές, μεγάλα αρχοντικά σπίτια, δενδροσκέπαστα σοκάκια και κήπους με πληθώρα λουλουδιών.

Τα περιβόλια ποτίζονται από πηγάδια με μάγγανο που στο παρελθόν γύριζαν με ζώα, ενώ τώρα η άρδευση γίνεται με σύγχρονα μέσα. Τα σπίτια είναι δίπατα ή ακόμα και τρίπατα, με στόχο την εξαιρετική θέα αλλά και τον έλεγχο των κτημάτων από τους ιδιοκτήτες.

Η ιδιαίτερη τοπική αρχιτεκτονική του Κάμπου δεν αφήνει ασυγκίνητο κανένα επισκέπτη: Αψιδωτές πόρτες και παράθυρα, στοές από μαρμάρινα κολωνάκια, μπαλκόνια που υποστοιβάζονται από μικρές αψίδες και πελώριες αυλόπορτες, βοτσαλωτές αυλές και ζωγραφιστά ταβάνια, είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που προσδίδουν ασύγκριτη μοναδικότητα στο οικισμό.

Η ιστορία του Κάμπου
Τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή είναι μηδαμινά και η αρχαία ονομασία της περιοχής μας είναι άγνωστη. Το τοπωνύμιο Κάμπος (από τη λατινική λέξη campus) απαντάται σε κείμενα περιηγητών από το 1673 και μετά. Έτσι, οι παλαιότερες επιρροές στην αρχιτεκτονική ανάγονται στη Βυζαντινή εποχή, παρόλο που στον Κάμπο δεν έχει διασωθεί κανένα αμιγές δείγμα Βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Ο Κάμπος πριν φτάσουν οι Γενοβέζοι, είχε μια αξιόλογη παραγωγή δημητριακών, λαχανικών, ροδιών, μούρου και κρασιού. Τα αμπέλια, σε σημαντική έκταση ήταν πηγή εισοδημάτων, όπως και οι ελιές, αλλά οι τελευταίες όχι σε υπολογίσιμο αριθμό. Αναφέρεται ακόμα επίδοση των Καμπούσων στο μεταξοσκώληκα, αφού οι μουριές ήταν άφθονες και υπήρχε ευχέρεια τροφής για τα σκουλήκια. Η παραγωγή μεταξιού, έτσι, απέδιδε ένα σοβαρό εισόδημα και για αρκετούς αιώνες υπήρξε πηγή πλούτου για τη Χίο.

 Κατά την Γενουοκρατία
Οι Γενοβέζοι, από τον 13ο αιώνα, αξιοποίησαν τη έκταση του Κάμπου δημιουργώντας τους εκτεταμένους πορτοκαλεώνες, αφού διαπίστωσαν την ύπαρξη νερού. Και επειδή η καλλιέργεια ήταν αποδοτική, ο Κάμπος μεταβλήθηκε σε έναν απέραντο πορτοκαλεώνα, για την προστασία του οποίου χτίστηκαν οι μεγάλοι τοίχοι σε κάθε περιβόλι, «κλείνοντας» απέξω τον αέρα και τη σκόνη.

Στα αρχοντικά του Κάμπου ήρθαν να κατοικήσουν οικογένειες της χιώτικης και Βυζαντινής αριστοκρατίας, αλλά και Γενουατοχιώτες ευγενείς, δημιούργημα επιγαμικής σχέσης μεταξύ χιώτικων αριστοκρατικών οίκων και γενουατικών αντιστοίχων.

 Κατά την Τουρκοκρατία
Η κατάκτηση της Χίου από τους Τούρκους, το 1566, άλλαξε τα δεδομένα στην περιοχή του Κάμπου. Οι νέες συνθήκες θα επιτρέψουν όχι μόνο την επιβίωση της μακρόχρονης οικονομικής και πολιτιστικής παράδοσης του νησιού, αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξη του. Η μεγάλη οικονομική άνθιση του νησιού έφερε μαζί με όλα τα άλλα και την ανάγκη της κοινωνικής προβολής μέσω της αρχιτεκτονικής. Φτάνοντας στον 18ο αιώνα, ο Κάμπος, όπως και όλο το νησί γενικότερα, ακμάζει ολοένα και περισσότερο.

Τον καιρό που όλη η Ελλάδα ήταν βυθισμένη στην αθλιότητα της σκλαβιάς, η Χίος παρουσίαζε μια εικόνα ευδαιμονίας και αρχοντιάς. Η επικοινωνία της με την Ευρώπη και τον πολιτισμό ήταν συνεχής και ποικίλη. Μεγάλα ιστιοφόρα μετέφεραν στα μακρινά λιμάνια της Πόλης, της Οδησσού και της Μασσαλίας τα προϊόντα της: το φημισμένο μαστίχι και τα χρυσά εσπεριδοειδή της. Αποτέλεσμα της τακτικής επαφής με την Ευρώπη και του πλούτου που έμπαινε στο νησί, ήταν να δημιουργηθεί στη Χίο μια ολόκληρη τάξη μεγαλοαστών, που διακρινόταν για τη μόρφωση, το ήθος τους και την αρχοντιά τους. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν τα σπίτια τους, τους πύργους τους, όπως τους έλεγαν, στον Κάμπο. Ήταν σπίτια μεγαλόπρεπα, με μνημειακές εξωτερικές σκάλες, με μεγάλες ταράτσες, με αψίδες και κολόνες με μεγάλα περιβόλια περιφραγμένα με φρουριακούς τοίχους. Ο Κάμπος χρησίμευε στους εύπορους Χίους της πόλης ως τόπος ανάπαυσης, ως εξοχική κατοικία δηλαδή και συγχρόνως καλλιέργειας που εξασφάλιζε μια μερική αυτάρκεια. Παρά το γεγονός ότι η οικονομική ευρωστία αυτής της τάξης οφειλόταν στο χρήμα που ερχόταν από το εξωτερικό, τα μέλη της δεν παραμελούσαν τη γη.

Το υποστατικό (μούλκι) φρόντιζε ο ανεστάτης με την οικογένειά του, που προέρχονταν από τα Καμπόχωρα και έμεναν μόνιμα μέσα στο κτήμα για να το καλλιεργούν. Το πιο σημαντικό ήταν ότι ο δεύτερος τόπος διαμονής συνδυαζόταν με πρωτογενή παραγωγή, ώστε να εξασφαλίζεται συγχρόνως μια σχετική αυτάρκεια και μια εγγυημένη (με τη σύγχρονη ορολογία: οικολογική) τροφή.

Αργότερα, η φοβερή σφαγή του 1822 αφανίζει κυριολεκτικά ανθρώπους και κτίσματα. Oι Χιώτες οι εγκαταστημένοι στο εξωτερικό επισκευάσανε τους πύργους τους και απέκτησαν τη συνήθεια να περνούν εκεί τα καλοκαίρια τους. Από τους χίλιους διακόσιους πύργους κι επαύλεις που είχε πριν τη σφαγή, μόνο τετρακόσιοι είχαν ξανακατοικηθεί.

Το χειμώνα του 1850 ο Κάμπος θα πληγεί και πάλι. Ένας πρωτοφανής παγετός, που έμεινε γνωστός ως η «Καύτρα», κατέστρεψε όλα τα εσπεριδοειδή. Η απώλεια ήταν τόσο μεγάλη ώστε όλοι οι κτηματίες θα σταματήσουν να ασχολούνται με τις επιχειρήσεις των εσπεριδοειδών.
Τότε όμως συντελέστηκε και μια καθοριστική αλλαγή στις καλλιέργειες. Ο Γιάννης Χωρέμης, διαπρεπής Χιώτης της διασποράς, έφερε στον Κάμπο το μανταρίνι, το οποίο αντέχει σε χαμηλότερες θερμοκρασίες. Σύντομα το περίφημο χιώτικο μανταρίνι έγινε γνωστό και κατέκτησε για ένα περίπου αιώνα τις αγορές.

Η ζωή αυτή κράτησε ως τις 11 Μαρτίου του 1881. Την ημέρα εκείνη μια σεισμική δόνηση τράνταξε όλο το νησί και τα περισσότερα κτίρια γκρεμίστηκαν. Μπροστά σ’ αυτή την καταστροφή οι αρχοντικές οικογένειες άφησαν οριστικά το νησί και σκορπίστηκαν στο εξωτερικό ή στην απελευθερωμένη Ελλάδα.

 Νεότερα Χρόνια
Η τρίτη περίοδος είναι η εποχή κατά την οποία πολλά κτήματα περνούν στα χέρια των επιστατών, άλλα με χρησικτησία και άλλα με αγορά από παλιούς εργάτες γης που είχαν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ και τώρα επιστρέφουν για να αγοράσουν τη γη στην οποία μέχρι πρότινος δούλευαν. Παράλληλα υπάρχουν κτήματα που παραμένουν στα χέρια των παλιών ιδιοκτητών τους, δηλαδή της αστικής τάξης που ανθούσε στη διασπορά διατηρώντας όμως τους δεσμούς με το γενέθλιο τόπο, ενώ νέοι ιδιοκτήτες εμφανίζονται στις παρυφές του Κάμπου.

Μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο, ο τόπος σιγά σιγά μαραζώνει. Η καλλιέργεια των εσπεριδοειδών σε μεγάλη κλίμακα σ’ άλλα μέρη της Μεσογείου, η έλλειψη κατάλληλου μάρκετινγκ απ’ τους ντόπιους, η αδυναμία των διοικούντων ν’ ανταποκριθούν κατάλληλα στους καιρούς, είναι μερικοί από τους παράγοντες πτώσης.

 Αξιοθέατα
Είναι γεγονός ότι ο Κάμπος αποτελεί στο σύνολό του ένα αξιοθέατο. Το φυσικό τοπίο σε συνδυασμό με την αξιοπρόσεκτη αρχιτεκτονική της περιοχής, τον καθιστά ως ένα μοναδικό προορισμό για περίπατο και εξερεύνηση. Ωστόσο, αρκετά από τα αρχοντικά του Κάμπου είναι ανοιχτά για το κοινό, ταξιδεύοντας τον επισκέπτη σε μια περιήγηση στο χρόνο, πλαισιωμένη από τις αναπάντεχες μυρωδιές των εσπεριδοειδών.

Το Κάστρο της Χίου εκτείνεται στα βόρεια του κέντρου της πόλης της Χίου και αποτελεί τον περιτειχισμένο πυρήνα της από την εποχή της Γενουοκρατίας και μετά. Η είσοδος γίνεται από την κύρια Πύλη (Porta Maggiore) στο νότιο άκρο του, που κατασκευάσθηκε από τους Βενετούς το 1694, και από την κατεστραμμένη σήμερα “Επάνω Πόρτα” (Portello) στη ΒΔ πλευρά του.
Τα τείχη του Κάστρου χωρίζονται σε χερσαία και επιθαλάσσια, σχηματίζοντας ένα ακανόνιστο πεντάγωνο όπου ισχυροί προμαχώνες δεσπόζουν κατά μήκος των τειχών, οκτώ από τους οποίους σώζονται, άλλοι σε πολύ καλή κατάσταση και άλλοι όχι.

 Ιστορία… εντός και εκτός των τειχών
Η κατοίκηση στο χώρο του Κάστρου μαρτυρείται τουλάχιστον από τους ελληνιστικούς χρόνους. Ευρήματα ανασκαφών πιστοποιούν την συνέχιση της κατοίκησης στους Ρωμαϊκούς και στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους. Το 1329 το κάστρο καταλείφθηκε για λογαριασμό του βυζαντινού αυτοκράτορα από τον Ανδρόνικο Γ’ Παλαιολόγο και παρέμεινε στους κόλπους της βυζαντινής αυτοκρατορίας έως το 1346, οπότε η Χίος περιήλθε οριστικά ως κτήση στη Δημοκρατία της Γένουας. Στους μεσαιωνικούς χρόνους το Κάστρο της πόλης (η Civitas Chii) ήταν το κέντρο της πολιτικής και της στρατιωτικής διοίκησης της Χίου. Έξω από τα τείχη του εκτεινόταν η πόλη, το borgo. Τη διακυβέρνηση του νησιού είχε αναλάβει μια εμπορική εταιρεία, η Μαόνα, της οποίας τα μέλη από το 1362 και εξής ανήκαν στη φατρία (Albergo) των Ιουστινιάνι (Giustiniani) στη Γένουα και από τότε έφεραν το επώνυμο Ιουστινιάνι.
Το 1566 ο Πιαλή πασάς κατέλαβε το Κάστρο αμαχητί εκ μέρους του Οθωμανού Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Το 1694 το κατέλαβαν για ένα εξάμηνο οι Ενετοί, που πραγματοποίησαν εκτεταμένες εργασίες στις οχυρώσεις παρά το μικρό διάστημα της κυριαρχίας τους. Έκτοτε το Κάστρο παρέμεινε αδιάλειπτα στα χέρια των Οθωμανών έως το 1912, όπου η Χίος απελευθερώθηκε και προσαρτήθηκε στο Ελληνικό Κράτος.
Η Ελληνική Πολιτεία έλαβε από το 1924 μέτρα προστασίας του μνημείου και με Προεδρικό Διάταγμα τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς χαρακτήρισε το Κάστρο ως διατηρητέο αρχαιολογικό και ιστορικό χώρο.
Το Φρούριο υπέστη μεγάλες καταστροφές (βομβαρδισμούς 1828, σεισμός 1881), αλλά η μεγαλύτερη αλλοίωση επήλθε στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν κατεδαφίστηκε ολόκληρο το νότιο τείχος για την κατασκευή της προκυμαίας της πόλης της Χίου.

Το «Παλάτι Ιουστινιάνι»
Κοντά στην πύλη και στο εσωτερικό του κάστρου βρίσκεται διώροφο κτίσμα, γνωστό ως “Παλάτι Ιουστινιάνι”. Η κατασκευή του ανάγεται στους χρόνους της Γενουατοκρατίας, περίοδο κατά την οποία αποτέλεσε διοικητήριο. Σήμερα, αναστηλωμένο, λειτουργεί ως χώρος περιοδικών εκθέσεων αρχαιοτήτων. Άλλο ένα κτίσμα των χρόνων της Γενουατοκρατίας, αποτελεί η «Σκοτεινή φυλακή», που συνδέθηκε με ένα τραγικό γεγονός της νεώτερης ιστορίας της Χίου: εδώ φυλακίσθηκαν το 1822 εβδομήντα πρόκριτοι της Χίου πριν οδηγηθούν στην αγχόνη. Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη – Κυριακή από τις 08:00 έως τις 15:00.

Οθωμανικοί Τάφοι
Στην πλατεία του Κάστρου έχει ιδρυθεί νεκροταφείο επιφανών Οθωμανών, όπου μεταξύ των άλλων διακρίνεται το ταφικό μνημείο του καπουδάν πασά Καρά Αλή, του οποίου τη ναυαρχίδα ανατίναξε ο Κανάρης το 1822, κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Επί της οδού Αγ. Γεωργίου, του κύριου δηλαδή οδικού άξονα του οικισμού, που ξεκινά από την πλατεία και με ελιγμούς καταλήγει στο επιθαλάσσιο τείχος, διατηρούνται δύο μουσουλμανικά τεμένη: πρώτο συναντάται το Χαμηδιέ τζαμί, κτίσμα του 1892, και στη συνέχεια το Εσκί τζαμί, που έχει μετατραπεί σε εκκλησία, τον ναό του Αγ. Γεωργίου.

Άλλα σημαντικά κτίσματα που σώζονται στο εσωτερικό του Φρουρίου είναι η Κρύα Βρύση(ημιυπόγεια δεξαμενή νερού) που ανάγεται στη βυζαντινή εποχή, καθώς και ο ψηλός πύργος, γνωστός ως Κουλάς. Το Φρούριο περιβαλλόταν από ευρεία τάφρο, η οποία έχει επιχωματωθεί εδώ και αρκετά χρόνια. Πρόσφατα, μέρος της τάφρου ασφαλτοστρώθηκε, διευκολύνοντας με αυτόν τον τρόπο τη διέλευση των οχημάτων.
Στη Β.Δ. γωνία του επιθαλάσσιου τείχους σώζεται συγκρότημα οθωμανικών λουτρών, τα λεγόμενα χαμάμ, των οποίων η ανάπλαση ολοκληρώθηκε με επιτυχία το καλοκαίρι του 2012, καθιστώντας τα ως ένα από τα πιο εντυπωσιακά αξιοθέατα που μπορεί να επισκεφθεί κανείς μέσα στο Φρούριο. Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη – Κυριακή από τις 08:00 έως τις 15:00.
Ο κύριος οδικός άξονας του οικισμού, η οδός Αγίου Γεωργίου, οδηγεί μέσα στην μικρή και ζεστή πόλη του Κάστρου, η οποία ξανακτίστηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1881 μ.Χ με βάση την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Χαρακτηριστικά της αποτελούν τα στενομέτωπα διώροφα σπίτια με τους κιοσέδες, τις μικρές αυλές και τα στενά δρομάκια. Ιδιαίτερα καλαίσθητη είναι και η πλακόστρωτη πλατεία του Φρουρίου, στην οποία μπορεί κανείς να απολαύσει τον καφέ ή το μεζέ του.

Κατά καιρούς έχουν διενεργηθεί ανασκαφικές έρευνες σε οικόπεδα ιδιωτών, ενόψει ανέγερσης νέων οικοδομών, οι οποίες απέδωσαν σημαντικά στοιχεία, τόσο για την τοπογραφία, όσο και για την ιστορία του Φρουρίου της Χίου.

Το Φρούριο της Χίου κατοικείται μέχρι σήμερα, αριθμώντας περί τους 650 κατοίκους.

Μοναδική και πολυχρηστική, η Μαστίχα αποτελεί το προϊόν – έμβλημα της Χίου, το οποίο στηρίζει δυναμικά την τοπική οικονομία, ενώ καθιστά το νησί πληρεξούσιο και υπερήφανο παραγωγό της λεγόμενης φυσικής ρυτίνης σε παγκόσμια κλίμακα. Την αποκλειστική διαχείριση της φυσικής μαστίχας, από τη συλλογή, την επεξεργασία και τελική διάθεση στην Ελλάδα και το εξωτερικό έχει η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου.

Το φυτό της μαστίχας, ο σχίνος, (επιστημονικά Pistacia lentiscus), αειθαλής εκ φύσεως, ευδοκιμεί σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Γαλλία μέχρι την Τουρκία και το Ισραήλ. Ωστόσο, στο νησί της Χίου καλλιεργείται μία ιδιαίτερη ποικιλία σχίνου, ο μαστιχοφόρος σχίνος (Pistacia lentiscus var. Chia), από τον οποίο εξάγεται η φυσική ρητίνη ή μαστίχα.

Ο μαστιχοφόρος σχίνος φύεται και ευδοκιμεί μόνο στη Νότια Χίο. Συγκεκριμένα, τα χωριά στα οποία τη βρίσκει κανείς είναι: Λιθί, Βέσσα, Ελάτα, Μεστά, Ολύμποι, Πυργί, Αρμόλια, Καλαμωτή, Πατρικά, Φλάτσια, Νένητα, Βουνό, Κοινή, Παγίδα, Καταρράκτης, Έξω Διδύμα, Μέσα Διδύμα, Μερμήγκι, Θολοποτάμιον, Καλλιμασιά, Νεοχώρι, Θυμιανά, Βαβίλοι, Άγιος Γεώργιος Συκούσης.

  Η μοναδική εμπειρία της συγκομιδής
Η συλλογή της μαστίχας δεν είναι απλή υπόθεση. Γίνεται με τρόπο παραδοσιακό και ιδιαίτερα κοπιαστικό: Εργάτες ισοπεδώνουν το χώρο γύρω από το δέντρο και σχίζουν τον κορμό του σε συγκεκριμένα σημεία. Η μαστίχα αρχίζει να ρέει και σε 15 περίπου μέρες σταθεροποιείται και είναι έτοιμη προς συλλογή. Η διαδικασία της συλλογής ξεκινάει από το Δεκαπενταύγουστο και ολοκληρώνεται στα μέσα Σεπτεμβρίου. Στη συνέχεια, το προϊόν κοσκινίζεται, πλένεται και καθαρίζεται επιμελώς, κομμάτι-κομμάτι, και κατόπιν προωθείται στο εμπόριο.

 Η μαστίχα ως βίωμα
Όντας αναπόσπαστο κομμάτι του χιώτικου αγροτουρισμού, η μαστίχα και η διαδικασία συγκομιδής της προσφέρεται στους επισκέπτες ως μια βιωματική εμπειρία από τοπικούς συνεταιρισμούς και επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον κλάδο.

 Χρήση
Η μαστίχα περιλαμβάνει ευρεία γκάμα χρήσεων, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την ανάγκη πάγιας παραγωγής της. Η συνηθέστερη εξ’ αυτών είναι ως τσίχλα ή άρωμα για τη ζαχαροπλαστική, ενώ πολύ γνωστό είναι και το λικέρ μαστίχας. Το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται επίσης στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων.

Επιπλέον, πολύ σημαντικές είναι οι ιδιότητές της που αξιοποιούνται σε κλάδους όπως η ιατρική και η φαρμακευτική. Μάλιστα, το μοναδικό αυτό προϊόν είναι γνωστό για τα θεραπευτικά χαρακτηριστικά του από την αρχαιότητα, γεγονός που επιβεβαιώνουν αρκετοί αρχαίοι συγγραφείς, με εκτενείς σχετικές αναφορές. Πιο αναλυτικά, συστατικά της μαστίχας χρησιμοποιούνται:

Στην Ιατρική για θεραπεία υψηλής πίεσης αίματος, σακχαροδιαβήτη, χοληστερίνης, χρόνιου βρογχίτη, στομαχόπονου, παρασκευή χειρουργικών νημάτων, κλπ.
Στη Φαρμακευτική (παραγωγή βιταμινών, αιμοστατικών,)
Στην οδοντιατρική ως συστατικό για το σφράγισμα των δοντιών και την κάλυψη των κοιλοτήτων, καθώς και αποτυπώματα (στενς) για οδοντοστοιχίες, ως θεραπεία για την διατήρηση των δοντιών, το δυνάμωμα των ούλων, την αντισηψία του στόματος.
Για την παρασκευή καλλυντικών (σαμπουάν, σαπούνια, βερνίκια νυχιών, αφρόλουτρα, αποτριχωτικές κρέμες)
Στην αρωματοποϊα (αρώματα, κρέμες προσώπου)
Στην βιομηχανία για την παρασκευή Ισπανικού κεριού (βουλοκέρι), καθώς και μοσχολίβανου.
Στην ποτοποϊα (Λικέρ μαστίχα, ούζο, Μπράντι και άλλα Ελληνικά ποτά)
Στην λιθογραφία και στη ζωγραφική (ελαιογραφίες)
Στην Υφαντουργία και βαμβακουργία ως σταθεροποιητής χρωμάτων.
Στην παρασκευή υψηλής ποιότητας βερνικιών και χρωμάτων (σε αεροσκάφη, καθώς και βερνίκια για μουσικά όργανα, έπιπλα κλπ.)
Στην ζαχαροπλαστική και μαγειρική ως συστατικό για βελτίωση της γεύσης (λουκούμια, τσίχλες, καραμέλες, ζαχαρωτά, παστέλια, τσουρέκια, μπισκότα, παγωτά, ψωμί, γλυκίσματα)

(Πηγή: http://8dim-chiou.chi.sch.gr/evelikti/mx_xris_idiot.htm )