Η πόλη της ιερής πηγής Αρέθουσας, η Χαλκίδα, χτισμένη πάνω στο στενό του Ευρίπου οφείλει την ετυμολογική ρίζα της ονομασίας της  στο ουσιαστικό Χαλκός και στα εργαστήρια επεξεργασίας του μετάλλου που υπήρξαν εκεί.

Η αρχαιότερη γραπτή μαρτυρία για την Χαλκίδα παραδίδεται στα Ομηρικά Έπη και συγκεκριμένα στο νηών κατάλογο της Ιλιάδας (Β’, 536-541). Ο Ελεφήνωρ, βασιλιάς των Χαλκιδέων, αρχηγός των Αβάντων από την Εύβοια, σύμφωνα με το Έπος τίθεται επικεφαλής των σαράντα πλοίων, που οι άρχοντες του νησιού συνεισφέρουν στον στόλο των Αχαιών, που εκστρατεύει στην Τροία.

Ο πρωτοελλαδικός οικισμός της Μάνικας (3000-1900 π.Χ.) ταυτίζεται με την προϊστορική Χαλκίδα.

Τη Μυκηναϊκή περίοδο ο οχυρός οικισμός της Γλύφας στη Βοιωτική ακτή, ο θολωτός τάφος στο Πέι, και οι θαλαμοειδείς ταφές με σπουδαία κτερίσματα, μας αποδεικνύουν την σημαντική ανάπτυξη της περιοχής.

Στους Γεωμετρικούς χρόνους (γύρω στο 900 π.Χ.) τοποθετείται η δημιουργία του οικισμού στο Βαθροβούνι (ταυτίζεται με τον Κάνηθο, την ακρόπολη των ιστορικών χρόνων), νοτιοανατολικά της σημερινής πόλης.  Η πόλις διοικείται αριστοκρατικά από τους φεουδάρχες Ιπποβότες.

Συμμετέχει στον αποικισμό της Δύσης ιδρύοντας το Ρήγιο και τη Νάξο στην Κάτω Ιταλία, την Όλυνθο, την Τορώνη και τη Μηκύβερνα στο Βόρειο Αιγαίο.

Η σημαντική στρατηγική της θέση θα τη βάλει  στο στόχαστρο των Αθηναίων ήδη από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.. Συμμετέχει στην Β’ Αθηναϊκή Συμμαχία, αποστατώντας το 446 π.Χ., και ο ίδιος ο Περικλής επικεφαλής του Αθηναϊκού Στόλου την επαναφέρει στην τάξη, εγκαθιστώντας 2.000 Αθηναίους κληρούχους στα εδάφη της. Το 410 π.Χ. αποστατεί για άλλη μια φορά, οχυρώνοντας το στενό του Ευρίπου και αποκτά την ανεξαρτησία της. Το 334 π.Χ. τελεί υπό Μακεδονική πολιτική επιρροή, ενώ στα μισά του 3ου π.Χ. αιώνα δείχνει μια ισχυρή οικονομικά πόλη με Γυμνάσιο, Θέατρα, δύο λιμάνια και Αγορά γεμάτη καλλιτεχνήματα.

Την περίοδο της ρωμαιοκρατίας είναι το μεγάλο εμπορικό κέντρο του νησιού, αν και σταδιακά αρχίζει να χάνει την παλιά της αίγλη.

Η Βυζαντινή Χαλκίδα οχυρώνεται με τείχη και τάφρο, ενώ το 1082 ο Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός επιτρέπει στους Ενετούς να την χρησιμοποιούν σαν εμπορική σκάλα. Την ίδια περίοδο αρχίζει και η ακμή της Giudecca, της εβραϊκής κοινότητας. Το 1204 την καταλαμβάνουν οι Φράγκοι και από το 1216 περνά στον έλεγχο των Ενετών.

Το 1461 μπροστά στον τουρκικό κίνδυνο η Χαλκίδα, το ενετικό Negroponte, ετοιμάζεται με ενίσχυση της οχύρωσης της να αντιμετωπίσει τους εισβολείς. Στις 12 Ιουλίου του 1470 την καταλαμβάνει ο Μωάμεθ ο Β’ και ο τελευταίος Βάιλος, θα μαρτυρήσει, εκτελούμενος δια πριονισμού μπροστά στην έδρα του Λατίνου Πατριάρχη.

Το οθωμανικό Εγριμπόζ διατηρεί την εμπορική αίγλη του Μεσαίωνα. Το 1688  ο Μοροζίνι και Γουλιέλμος Κάινξμαρκ αποτυγχάνουν να την καταλάβουν από τους Τούρκους.

Κατά την Ελληνική Επανάσταση, η Χαλκίδα που ήταν έδρα του πασά, αποτελούσε με τα δύο φρούριά της (της Χαλκίδας και του Καράμπαμπα) απόρθητη πόλη.

Εν τούτοις στα τέλη Μαΐου και στις αρχές Ιουνίου του 1821, η πόλη πολιορκήθηκε από τους Έλληνες χωρίς επιτυχία και τον Ιούλιο ο Ομέρ Βρυώνης έφθασε στην περιοχή, κατά την πορεία του προς τα Βρυσάκια, όπου όμως αποκρούστηκε και ηττήθηκε, από τους Έλληνες που είχαν προλάβει να οργανώσουν στρατόπεδο, με επικεφαλής τον Αγγελή Γοβγίνα.

Στη μάχη αυτή διακρίθηκε ο Νικόλαος Κριεζώτης. Μετά τον θάνατο του Αγγελή Γοβγιού, στην ενέδρα στα Δυό Βουνά, αρχηγός στην Εύβοια γίνεται ο Ν. Κριεζώτης.

Η επανάσταση συνεχίστηκε με αμφίρροπα αποτελέσματα. Μεγάλη δοκιμασία ήταν οι εμφύλιες διαμάχες ανάμεσα στον Κριεζώτη και τον Διαμαντή Νικολάου, οπλαρχηγό του Ολύμπου, για την αρχηγία στο νησί. Μετά από νίκες του εναντίον του Ομέρ Μπέη στο Διακοφτί και στο Βατίτσι, ο Κριεζώτης πολιόρκησε την Κάρυστο. Όμως η άφιξη του τουρκικού στόλου διέλυσε το ελληνικό στρατόπεδο με αποτέλεσμα ο άμαχος πληθυσμός να καταδιωχτεί και να σφαγεί.

Ο Κριεζώτης αναγκάστηκε τότε να αποσυρθεί στη Σκόπελο.

Τον Νοέμβριο του 1823 νέα πολιορκία της Χαλκίδας από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, με τη βοήθεια Ψαριανών πλοίων, περιορίζει τους Τούρκους στο φρούριο αλλά χωρίς αποτέλεσμα, όπως επίσης και η περισσότερο οργανωμένη επιχείρηση για την απελευθέρωσή της τους πρώτους μήνες του 1823.

Έτσι η Χαλκίδα αλλά και όλη η Εύβοια παρέμεινε στα χέρια των Τούρκων ακόμη και μετά την άφιξη του Καποδίστρια και μόνο μετά από συνθήκη στις 25-3-1833 παρεδόθη στην Ελλάδα.

Στις 20-3-1833 μετά την αναχώρηση του Ομέρ πασά από την Χαλκίδα για να μην παραστεί στην παράδοση, τον αντικαθιστά ο χατζή ισμαήλ μπέης.

Στις 7 Απριλίου 1833 ο εκπρόσωπος της Πύλης παραδίδει τη Χαλκίδα στον εκπρόσωπο της Ελλάδας Ιάκωβο Νερουλό Ρίζο.

Παρών κατά την παράδοση και ο Άγγλος Ναύαρχος κυβερνήτης του δρόμωνα που μετέφερε τους δύο άνδρες επισήμους στην Χαλκίδα ,οργισθείς μάλιστα για την ολιγόλεπτη καθυστέρηση του Χατζή Ισμαήλ Μπέη, ο οποίος προσέφερε τελικά τα κλειδιά του φρουρίου επί αργυρού δίσκου.

Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους η Εύβοια ακολούθησε τις τύχες του ελληνικού κράτους . Αναγνωρίστηκε ως ιδιαίτερη Νομαρχία με πρώτο Νομάρχη της τον Γ. Αινιάν , ο οποίος ίδρυσε αμέσως στη Χαλκίδα αλληλοδιδακτικό σχολείο και τυπογραφείο . Λίγο αργότερα κυκλοφόρησε στη Χαλκίδα η πρώτη εφημερίδα της Εύβοιας με τον τίτλο ‘ ΕΛΛΗΝ ‘ .

Πολλά χρόνια μετά την απελευθέρωση, η Χαλκίδα διατηρούσε τον ανατολίτικο χαρακτήρα της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Το 1885 όμως, όταν πρωθυπουργός ήταν ο Χ. Τρικούπης και Δήμαρχος ο Ηρ. Γαζέπης, άρχισε η κατεδάφιση του τείχους της Χαλκίδας και η κάλυψη της τάφρου με το υλικό της κατεδάφισης.

Έτσι η Χαλκίδα αρνήθηκε μια μακρόχρονη και σημαντική περίοδο της ιστορίας της και έχασε τη δυνατότητα να παραμείνει μια από τις πιο γραφικές πόλεις της σύγχρονης Ελλάδας .

Μετά την απελευθέρωση της χώρας, άρχισε να αναπτύσσεται με ταχείς ρυθμούς και το 1835 ήταν ένα από τα λιμάνια με την μεγαλύτερη κίνηση και με ναυπηγείο μικρών σκαφών. Το 1856 στο νηολόγιό της είχαν εγγραφεί 25 πλοία και ο πληθυσμός της από 10.000 το 1853 αυξήθηκε στις 15.500 το 1889.

Στους Βαλκανικούς πολέμους η Εύβοια διακρίθηκε χάρη στη δράση του Συντάγματος Πεζικού Χαλκίδας. Πολύ γνωστός είναι ο θρίαμβος του Ευβοέα ταγματάρχη Βελισσαρίου στη μάχη στο Μπιζάνι. Λίγο αργότερα η Μεραρχία Χαλκίδας αποβιβάστηκε στην απελευθερωμένη Σμύρνη, για να πάρει μέρος στη Μικρασιατική εκστρατεία.

Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 κατέπλευσαν στη Χαλκίδα πρόσφυγες από την ελληνική Ανατολή. Οι περισσότεροι από αυτούς εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Νέα Αρτάκη και τη Νέα Λάμψακο και σε προσφυγικούς συνοικισμούς στη Χαλκίδα και στην Αμάρυνθο.

(πηγή: goevia.com, arxaiologia.gr, φωτογραφία John Linton Myres, αρχείο University of Oxford, mixanitouxronou)

Από τη βόρεια πλευρά του Δήμου Χαλκιδέων βρίσκεται η Δημοτική Ενότητα Νέας Αρτάκης. Το όνομα στην πόλη έδωσαν το 1924 οι ξερριζωμένοι Έλληνες από την Αρτάκη

της Κυζίκου (αποικία των Μιλησίων), που έφτασαν στην Εύβοια ως πρόσφυγες. Πριν από το 1924 η περιοχή του σημερινού Δήμου ονομαζόταν Βατώντας.

Σε περιοχή της Νέας Αρτάκης έχουν βρεθεί ίχνη ανθρώπινης παρουσίας στον Ελλαδικό χώρο. Η περιοχή του Βατώντα έμεινε στην ιστορία από τις μάχες που έδωσε εδώ το 1278 ο ιππότης Λικάριος (βλέπε «Κάστρο Φύλλων») προσπαθώντας, για λογαριασμό του τότε Βυζαντινού αυτοκράτορα, να ανακαταλάβει την Χαλκίδα από τους Ενετούς.

Κατευθυνόμενοι από την Αρτάκη προς την Χαλκίδα, περνάμε δίπλα στη μικρή χερσόνησο της Μάνικας, από την οποία, σύμφωνα με τους ερευνητές, άρχισε η δημιουργία της Χαλκίδας το 3.000 π.Χ. περίπου.

Στη νότια πλευρά της Χαλκίδας βρίσκεται η Δημοτική Ενότητα Ληλαντίων, αποτελούμενη από τις κοινότητες Βασιλικού, Νέας Λαμψάκου, Αγίου Νικολάου, Αφρατίου, Φύλλων και Μύτικα, καθώς και η παραλία Λευκαντί, με την αρχαιολογική περιοχή της Ξηρόπολης.

Στον χώρο αυτό έχουν έλθει στο φως σημαντικότατα ευρήματα, που χρονολογούνται πριν από το 1100 π.Χ. Πολλοί από τους ερευνητές ταυτίζουν την περιοχή με έναν από τους αφανισθέντες οικισμούς της αρχαίας Χαλκίδας, όπως για παράδειγμα με την Οιχαλία (Θέμελης). Στο Λευκαντί υπήρχε ακόμα χυτήριο χαλκού από το 1000 π.Χ., όπως δείχνουν οι πήλινες και λίθινες πλάκες που βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές. Κατά τη μυθολογία από το Λευκαντί πέρασε ο θεός Απόλλωνας προτού επιλέξει ως τόπο λατρείας του τους Δελφούς (Πίνδαρος).

Το Βασιλικό καθώς και οι γύρω οικισμοί (Φύλλα, Μύτικας, Άγιος Νικόλαος, Αφράτι κ.α.) έχουν σημαντική παρουσία κυρίως κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους και την Ενετοκρατία. Το Βασιλικό πήρε το όνομά του από το φυτό Βασιλικός ή πιθανότερα από τον παρακείμενο ποταμό Λήλαντα, ο οποίος ονομαζόταν και Βασιλικός ποταμός. Εδώ για πολλούς ερευνητές τοποθετείται το αρχαίο Αιθιόπιο, το οποίο αναφέρεται από τον Στέφανο Βυζάντιο. Μέσα στην πόλη του Βασιλικού διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση ένας από τους ογκωδέστερους Ενετικούς πύργους της Εύβοιας, γνωστός ως Πύργος του Βασιλικού cο οποίος αναπαλαιώθηκε από την 23η Ε.Β.Α.

Δύο χιλιόμετρα ανατολικά, στην περιοχή του Μύτικα, πάνω σε αντικριστούς λόφους θαυμάζουμε επίσης τους καλοδιατηρημένους Δίδυμους Ενετικούς Πύργους e. Στην ίδια περιοχή, πάνω σ’ έναν ψηλό λόφο, δεσπόζει το θρυλικό Κάστρο των Φύλλων το οποίο ελέγχει ολόκληρη την πεδιάδα της Χαλκίδας και του Ληλαντίου. Αυτό το κάστρο υπήρξε το βασικό ορμητήριο του θρυλικού ιππότη Λικάριου κατά την δεκαετία της κυριαρχίας του στην Εύβοια (1275 –1285).

Τα Φύλλα είναι ο τόπος καταγωγής του Πρωταγωνιστή της επανάστασης του 1821 ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη. Ήταν γιος του Δημήτρη Βώκου, ιδιοκτήτη του σπιτιού που σήμερα βρίσκεται δίπλα στο ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου στο συνοικισμό Βωκέικα.

Στην περιοχή των Φύλλων βρίσκεται και η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Αρμά. Η μονή βρίσκεται 20 χιλιόμετρα περίπου ανατολικά της Χαλκίδας, χτισμένη στις δυτικές υπώρειες του Ερετριακού Ολύμπου. Τα αρχικά «ΑΡΜΑ» υποδηλώνουν το έτος ίδρυσης της μονής (1141 ή κατ΄ άλλους το 1637). Εντοιχισμένα στο περιτοίχισμα της μονής, στο ναό αλλά και σκόρπια στον περίβολο βρίσκονται γλυπτά μέλη διαφόρων εποχών. Το καθολικό της μονής είναι ένα πολύ μεγάλης αξίας αρχαιολογικό μνημείο.

Στη βοιωτική πλευρά του Δήμου Χαλκιδέων βρίσκεται η Δημοτική Ενότητα Αυλίδας, το αρχαίο ορμητήριο του Ελληνικού στόλου ενάντια στην Τροία, όπου διαδραματίστηκαν τα γεγονότα περίφημης αρχαίας τραγωδίας «Ιφιγένεια εν Αυλίδι». Σύμφωνα με την παράδοση η Αυλίδα πήρε το όνομά της από την μία εκ των τριών θυγατέρων του Ωγύγου. Ο Όμηρος αναφέρει την Αυλίδα σαν «πετρήεσσα» ενώ ο Στράβων στα «Βοιωτικά» του την ονομάζει «πετρώδες χωρίον».

Στην περιοχή της σημερινής Αυλίδας βρίσκεται και ο αρχαιολογικός χώρος του Ναού της Αυλιδείας Αρτέμιδας e. Πρόκειται για τα απομεινάρια ενός λαμπρού αρχαίου ιερού, που ήλθαν στο φως κατά τις ανασκαφές, που έγιναν από το 1956-1961. Στην θέση αυτή αποκαλύφθηκαν αρκετά αγάλματα (μεταξύ των οποίων της Αρτέμιδος, της Εκάτης κ.α.), επιγραφές, κιονόκρανα, οξυπύθμενοι αμφορείς, ειδώλια, όστρακα, νομίσματα κ.α. Τα ευρήματα αυτά βρίσκονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας. Ο ναός της Αυλιδείας Αρτέμιδας έχει χαρακτηριστεί ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.
Αρχαιολογικά ευρήματα επίσης έχουν ταυτίσει τη θέση της σημερινής Ριτσώνας με την αρχαία Μυκαλλησσό μία από τις σημαντικότερες Βοιωτικές πόλεις της αρχαιότητας, που καταστράφηκε το 413 π.Χ. από 1300 Θράκες μισθοφόρους των Αθηναίων. Στη Δημοτική Ενότητα Αυλίδας περιλαμβάνονται οι κοινότητες Φάρου, Βαθέος, Παραλίας Αυλίδας και Καλοχωρίου – Παντειχίου.

Η γειτονική της Αυλίδας και της Χαλκίδας περιοχή της Ανθηδόνας παρουσιάζει επίσης εντονότατο ιστορικό ενδιαφέρον. Διάσπαρτα λείψανα αρχαίων κτισμάτων και αποβάθρας μαρτυρούν το αρχαίο παρελθόν της περιοχής. Κοντά στον οικισμό Κρόνια εντοπίζεται από τους ερευνητές ο Τύμβος του Σαλγανέα . Πρόκειται για έναν χωματόλοφο που εικάζεται πως είναι ο τύμβος του πλοηγού Σαλγανέα δημιουργήθηκε δε από τον Ξέρξη προς τιμήν του. Κατά τον Στέφανο Βυζάντιο ο σημερινός οικισμός της Δροσιάς ταυτίζεται με την αρχαία πόλη Χαλία. Στο Κτυπονήσι (ή Εγγλεζονήσι) σώζονται λείψανα κτιρίων του 6ου και 7ου αιώνα, καθώς και δεξαμενές νερού. Στη Δημοτική Ενότητα Ανθηδόνας περιλαμβάνονται η Κοινότητες Δροσιάς και Λουκισίων. Στα Λουκίσια αξίζει να δει κανείς τον βυζαντινό ναό του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου.Το εκκλησάκι ανήκει σε σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο μονόχωρου ναΐσκου τετράκογχου με τρούλο. Χρονολογείται στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα.